Zorgwekkend zijn niet de mannen in het zwart, maar de radicalisering van klassieke middenpartijen
© Volkskrant
COLUMN We leven nog steeds in koloniale tijden. Nog altijd pruttelt op de achtergrond de aloude pikorde die bepaalt wie mens is en wie niet, wie mag leven en wie kapot gemaakt mag worden. Zo’n boude stelling onder ogen zien, vergde ook van mij dat ik bepaalde verhalen losliet. Waaronder het blinde vertrouwen in een goede afloop.
Die liberale luchtbel is gebarsten; dat doet leven in genocidale tijden. Nu onze politieke leiders aan het internationaal recht tornen, nu ze die morele grenzen moedwillig met de voeten treden en medeplichtig zijn aan de genocide op het Palestijnse volk, vrees ik voor de terugkeer van de ‘koloniale boemerang’ naar Europa. De ontmenselijking die we elders aanvaarden, schreef Aimé Césaire, zal bij ons terugkeren als geweld, angst en onzekerheid. Wie ontmenselijkt, ik parafraseer hem, ontmenselijkt in de eerste plaats zichzelf.
De publieke waanzin rond de genocide op de Palestijnen en de institutionele kramp om te benoemen wat iedereen met een telefoon allang kon zien, heeft definitief iets veranderd. Al onze instituties faalden: de journalistiek, de wetenschap, de ministeries en gemeenten. Ambtenaren met kritiek werden geïntimideerd of, zoals dat heet, ‘vriendelijk geadviseerd om goed na te denken over hun activisme’. De meesten hebben de prijs niet willen betalen.
De onzekerheid die velen ervaren, de angst dat de boemerang hiernaartoe komt, ‘wat als wij straks aan de beurt zijn’, die algehele malaise, dat collectief wankelen, wil ik ook bij u introduceren. Want laat ik kraakhelder zijn: welke garanties biedt u mij dat onze leiders, die nu geweld mogelijk maken en nog steeds wegkijken, het geweld hier een halt toe zullen roepen?
Maar is het geweld niet al hier? De recente feiten stellen niet gerust. Toen ‘bezorgde burgers’ ‘Sieg Heil’ riepen en de boel kort en klein sloegen, waren onze ministers opvallend omzichtig in hun taal.Terwijl diezelfde partijen al decennialang prat gaan op ‘het benoemen van de feiten’.
Onze democratie staat onder druk en als zij om zeep wordt geholpen, zal dat niet hebben gelegen aan één incident. Het zit in wat we nu al met eigen ogen kunnen zien. Elke keer dat meebewegen, elke keer dat meedeinen, het sluiten van compromissen, het maken van concessies, het willen meeregeren en zo bijdragen aan het geweld. De grenzen van het toelaatbare beetje bij beetje oprekken.
Zorgwekkend zijn niet de mannen in het zwart, de zogenaamde ‘apolitieke’ knokploegen van rechts. Het is de radicalisering van klassieke middenpartijen. De VVD en CDA bedrijven, in de algehele ruk naar rechts, volstrekt illiberale politiek. Hun antwoord op het geweld in Den Haag was nóg meer geweld: camera’s met gezichtsherkenning, hogere straffen, extra geld naar de politie, verruimde bevoegdheden om op sociale media mee te kijken. De repressieve voorstellen buitelden over elkaar heen.
In deze wapenwedloop van ‘veiligheid’ – dat wil zeggen: de veiligheid van sommige Nederlanders – gaan het kapitalisme en witte suprematie hun laatste fase in. We lijken de eindhalte van deze survival of the fittest te bereiken. Onderwijl zijn we verleid te vechten voor kruimels, verwikkeld in onze versie van Squid Game. Decennia van afbraak van sociale voorzieningen propten ons in een logica van concurrentie. De staat trok zich terug in de coulissen en verwachtte ‘zelfredzame burgers’. Diezelfde neoliberale staat werd steeds hardvochtiger, wantrouwender. En wat doe je als de overheid niet thuis geeft? Dan neem je het heft in handen. Dat deden de zwarthemden in Den Haag.
Keer op keer wekken in deze onzekere tijden Geert Wilders, Dilan Yeşilgöz en Caroline van der Plas gewelddadige, ik zeg: fascistische energieën op. Ze maskeren het falen van de politiek, hun eigen falen nota bene. Zij houden hun kiezers een ‘culturele oorlog’ voor, een raciale fantasie, een spookbeeld. Zo worden onzekerheden over werk, dalende lonen, duurdere boodschappen en verlies van status vervangen door een concreter mikpunt voor geweld: asielzoekers, statushouders, migranten, lhbti’ers, transgender mensen, ‘woke’, vrouwen.
Hoort u het verleden al galmen? Voelt u de vibraties? De resonanties? Als we nu niet handelen en de democratie redden, zullen onze sussende woorden straks niets meer waard zijn.
Dan zijn we allemaal onveilig.