En weer krijst de minister van Justitie in het wilde weg
NRC Commentaar: Wie waar mee ‘wegkomt’ is niet aan de minister van Justitie
DEMONSTRATIRECHT
Als het moederdepartement van de rechtsstaat gaat klinken als de ingezonden brievenrubriek van De Telegraaf wordt het oppassen. „De maat is vol”, ronkte het departement van Justitie en Veiligheid vorige week. En: „Daar komen de actievoerders niet mee weg.” Spierballenvertoon na een wanprestatie van de politie vorige week die gevaarlijke blokkade acties van boeren op de snelweg, mét in brand gestoken asbest (!), niet wist te beteugelen. Het kwam tot slechts twee arrestaties. Gevolgd door een dreigende situatie rond het Apeldoornse politiebureau waar het duo was ingesloten.
De toorn van minister Yesilgöz (Justitie, VVD) was dus gewekt, behalve door de boeren ook door snelwegblokkades door Extinction Rebellion (XR). En door protesten waarbij „verwerpelijke leuzen” zouden zijn geuit, zoals ‘Dood aan Biden/Rutte’, wat inderdaad niet door de beugel kan. De boeren van Farmers Defence Force waren dan calculerender. Zij gebruikten beeldtaal en hielden hun agressie passief. Hún doelwitten zouden in het ‘centrum van (hun) belangstelling’ komen, tegen een decor van brandende banden en pallets. Het bood de solidaire BBB-leider Van der Plas net voldoende ruimte om er géén doodsbedreiging in te willen lezen. Waarmee FDF dus dekking kreeg en het nóg weer wat gevaarlijker werd om in de publieke ruimte politiek of bestuurlijk actief te zijn.
Dan zijn de klimaatdemonstranten van XR met hun ‘geweldloze directe actie’ op snelwegen maatschappelijk een stuk hanteerbaarder. Een nuance die bij de minister helaas verloren ging. XR-demonstranten laten zich weliswaar ook weinig gelegen liggen aan reglementen van de burgemeester, maar gebruiken tenminste alleen hun eigen lijf als blokkademiddel. Het gezag heeft dan het oude vertrouwde waterkanon ter beschikking. Gevolgd door sjorren, trekken en afvoeren naar het bureau. Aangezien de overlast doorgaans beperkt is, vernieling of geweld niet is gepleegd en het OM talloos veel ernstiger delicten te vervolgen heeft, blijft het daar dan bij. Irritant wellicht, maar ook de prijs die een democratische rechtsstaat voor het demonstratierecht betaalt.
Zo niet de minister van Justitie, die alle demonstraties op één retorische hoop smeet, voorbarige conclusies trok en riskante beloften deed. Zij beloofde „stevig optreden”, zag „illegale acties” of „zelfs misdrijven”. En kondigde stoer aan dat „identiteitsgegevens worden vastgesteld”, wat in de praktijk dus lang niet altijd mogelijk is. En ze meende dat het „draagvlak voor het demonstratierecht wordt ondermijnd”. Waarbij ze het vaag hield of ze boeren, XR of andere demonstraties bedoelde. Die van die ongespecificeerde ‘verwerpelijke’ leuzen? Met als uitsmijter dat actievoerders hier „niet mee wegkomen”.
Dat is natuurlijk een onverantwoordelijke uitspraak – Openbaar Ministerie en rechtspraak dansen niet naar het pijpen van de (toevallige) minister van Justitie, maar hebben een eigen verantwoordelijkheid. Wie waar mee „wegkomt” is aan de onafhankelijke magistratuur. Daarbij heeft het OM een eigen bevoegdheid om af te wegen wie, wat, waar en wanneer in aanmerking komt voor sanctionering.
Van ‘ondermijning’ van het demonstratierecht is intussen óók sprake als de minister op basis van eigen, politieke opvattingen de ene demonstratie laakbaarder vindt dan de andere. En dan vooral dáár politie en OM tegen het veld in stuurt. Daarvan leek nu nog geen sprake. Maar Yesilgöz’ ‘de maat is vol’-uithaal wekte wel totaal de verkeerde indruk.
“Ik word vaak onderschat, maar het is een positie waar ik comfortabel mee ben geworden.”
Dilan Yesilgöz reflecteert in College Tour