Vliegtuigen op Schiphol veroorzaken veel meer opwarming dan gedacht
NIEUWSBRIEF
© Ties Joosten, Klimaatjournalist at Follow the Money
Published Jan 9, 2024
Hoi,
Het is waarschijnlijk een van de belangrijkste klimaatrapporten over de Nederlandse luchtvaart van de afgelopen jaren. Zonneklaar maakt onderzoeksbureau CE Delft in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat duidelijk dat de klimaatontwrichting door onder meer de KLM en Schiphol vele malen groter is dan tot dusver werd aangenomen.
Het rapport werd onlangs, een dag voor het begin van het kerstreces, aan de Tweede Kamer gestuurd. Hierdoor kreeg het rapport tot dusver nauwelijk aandacht in de politiek en de media. Laten we daar in deze nieuwsbrief iets aan doen.
Het gaat om het volgende. Vliegtuigen stoten naast koolstofdioxide (CO₂) ook andere gassen uit. Waterdamp bijvoorbeeld, maar ook aromatische stoffen als benzeen en tolueen. Deze gassen veroorzaken contrails: de bekende witte strepen die je vaak hoog in de lucht ziet. Contrails zijn wolken die warmte kunnen vasthouden.
Hoeveel extra opwarming hierdoor ontstaat is zeer onduidelijk. De grootte van het vliegtuig, de hoogte waarop het vliegt, de plek waar het opstijgt, de lokale weersomstandigheden, of het avond of juist ochtend is: het maakt allemaal uit. Wolken die door vliegtuigen ontstaan houden soms zonnestraling tegen (wat opwarming voorkomt); soms houden ze juist infraroodstraling vast (waardoor ze als een soort dekentje opwarming veroorzaken).
Eerder becijferden wetenschappers de wereldwijde gemiddelde extra opwarming door deze non-CO₂-effecten op 0,5 tot 3 keer de opwarming door CO₂ alleen. Maar, waarschuwen ze daarbij: eigenlijk kan je zo’n gemiddelde niet gebruiken. De verschillen zijn simpelweg te groot. Je moet het probleem fijnmaziger benaderen en meer naar lokale omstandigheden kijken.
En laat dit nu precies wat CE Delft heeft gedaan. Het instituut heeft de extra opwarming van verschillende soorten vliegtuigen die vanuit Nederland naar verschillende bestemmingen vertrekken berekend.
Het resultaat? Volgens CE Delft zijn de non-CO₂-effecten door vliegtuigen die vertrekken vanuit Nederland gemiddeld viermaal hoger dan het opwarmende effect van koolstofdioxide alleen.
Ik denk dat het van belang is om dat resultaat nog eens te onderstrepen. Nederland heeft voor een klein landje een gigantische luchtvaartsector. De KLM is, hoewel haar uitstoot officieel niet ‘bij’ Nederland hoort, sowieso al de grootste uitstoter van koolstofdioxide van ons land. Maar het opwarmende effect door de overige uitstoot is volgens CE Delft dus nog eens vier keer (!) zo groot.
Voor zover het nog niet duidelijk was: Schiphol en de KLM zijn de grootste klimaatontwrichters van Nederland, aldus het rapport.
Critici wijzen erop dat het model van CE Delft geen nauwkeurige omschrijving van de werkelijkheid biedt. Zo houdt het geen rekening met het moment van opstijgen. Dat kan relevant zijn, omdat vliegtuigwolken overdag zonlicht kunnen tegenhouden, en dus ook een koelend effect kunnen hebben. ’s Nachts is dat effect er niet en is er enkel de extra opwarming door het dubbele dekentje. Door met gemiddelden te werken zou CE Delft met die variëteit onvoldoende rekening houden.
Op zich snijdt die kritiek hout: geen enkel model is een perfecte beschrijving van de werkelijkheid, het kan altijd fijnmaziger.
Maar fijnmaziger betekent niet per definitie dat de resultaten voor Schiphol gunstiger zouden zijn. Veruit de meeste kerosine die op Schiphol wordt getankt (84 procent) wordt volgens het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum verbrand op de intercontinentale vluchten van vooral de KLM. Deze vertrekken bovengemiddeld vaak ’s avonds of ’s nachts. Terwijl concurrerende megahubs al jaren (Frankfurt) of zelfs decennia (Heathrow) een nachtsluiting kennen, wordt daar in Nederland door onder meer de KLM fel tegen gelobbyd.
Bovendien ligt een belangrijke oorzaak voor de grote extra opwarming besloten in een fundamenteel probleem van Schiphol: de ligging. De Amsterdamse luchthaven is de noordelijkst gelegen megahub ter wereld. Gemiddeld vindt de grootste non-CO₂-opwarming plaats als vliegtuigen in of nabij een luchtlaag vliegen die ‘tropopauze’ heet. Naarmate je dichter bij de Noordpool komt, ligt deze luchtlaag steeds lager. Vliegtuigen die vanuit Amsterdam vertrekken vliegen daarom veel vaker en langer door die luchtlaag dan vliegtuigen die in bijvoorbeeld Istanboel opstijgen.
Het lijkt op basis hiervan niet waarschijnlijk dat Schiphol er in een fijnmaziger model, waarin meer rekening gehouden wordt met vertrektijden of -locatie, beter uitkomt dan andere luchthavens.
Wat moeten we nu met deze wetenschap over non-CO₂-opwarming door vliegtuigen? Volgens experts zijn de onzekerheden rond dit onderwerp heel groot en ze waarschuwen dan ook voor overhaaste gevolgtrekkingen. Een van de grootste risico’s die zij zien is dat luchtvaartmaatschappijen stukjes gaan omvliegen in een poging non-CO₂-opwarming te voorkomen. Daarmee zou je zomaar onbedoeld elders alsnog contrails kunnen produceren, en dan heb je ook nog eens extra kerosine verbrand en CO₂ uitgestoten die voor eeuwig in de atmosfeer blijft.
Helemaal nefast wordt het als die ‘stukjes omvliegen’ worden gebruikt als argument om minder te investeren in klimaatmaatregelen die wel een bewezen effect hebben. Zoals: zuiniger vliegtuigen, sustainable aviation fuel, en krimp van de sector als geheel. Dit zijn moeilijke, dure, maar voor het klimaat veel belangrijkere maatregelen.
David Lee, waarschijnlijk de prominentste wetenschapper op dit vlak, is heel stellig. Volgens hem mag je nooit extra CO₂ uitstoten om non-CO₂-effecten te voorkomen.
Toch leert het rapport van CE Delft ons een aantal belangrijke lessen. Sowieso is het duidelijk dat vliegtuigen veel meer klimaatontwrichting veroorzaken dan door hun CO₂-uitstoot alleen. Die extra opwarming wordt nergens officieel gerapporteerd, laat staan gecompenseerd.
Die extra opwarming lijkt bovendien erg lastig te voorkomen. Dat is voor Schiphol vervelend, omdat het alleen al vanwege zijn ligging (en nachtelijke openingstijden) veel non-CO₂-opwarming veroorzaakt. Aldus werpt het rapport van CE Delft opnieuw de vraag op hoe wenselijk een gigantische transferluchthaven in Nederland eigenlijk is.
Heb een wijze week,
Ties