‘Landbouwoverleg leidt niet tot verandering
Een landbouwakkoord gaat de sector niet veranderen, zegt hoogleraar Jan Rotmans. ‘Je hebt mensen nodig die de weg wijzen.’
Dit artikel is afkomstig uit Trouw. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.
De komende weken hoopt minister Piet Adema (landbouw) alsnog een landbouwakkoord te sluiten. Een deadline werd al diverse keren opgeschoven en ook een nacht lang doorpraten leidde twee weken geleden niet tot een deal.
De Rotterdamse hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid Jan Rotmans denkt dat het bereiken van overeenstemming lastig gaat worden. “Als er een akkoord komt, is dat slechts een begin, omdat daarin niet duidelijk wordt waar het precies naartoe gaat. Dit soort akkoorden leiden nooit tot een doorbraak. De gevestigde boerenorganisaties, zoals LTO Nederland, en de traditionele voedselbedrijven zitten aan tafel en verdedigen per definitie de belangen van hun achterban. Ze vertragen en als er een maatregel op tafel komt, willen ze zo weinig mogelijk pijn lijden. Een kalkoen zet zichzelf ook niet op het kerstmenu, want die wil overleven.
“Als je zo verdedigend praat, ontstaat er geen perspectief, geen helder beeld van waar het naartoe gaat. Dan gaat het gesprek vooral over het verdelen van het geld dat de overheid op tafel wil leggen. Ze praten ook over bijvoorbeeld toepassing van innovatie om, als dat mogelijk is, de uitstoot van stikstof tegen te gaan. Het gaat dan over symptoombestrijding, terwijl het roer echt om moet.”
Het kabinet zoekt draagvlak voor verandering en wil geen trekkers meer op de snelwegen. Is dat verkeerd?
Rotmans: “LTO Nederland zit aan tafel, maar een aantal andere boerenclubs heeft geen vertrouwen in het overleg. Die zetten LTO onder druk en zeggen dat ze het niet gaan accepteren, wat er ook uit komt. Dus nog steeds staan boeren en het kabinet tegenover elkaar. Weerstand hoort ook gewoon bij een veranderingsproces. Je kunt niet blijven polderen.
“Ook bij het energie- en klimaatakkoord was de ervaring dat praten met gevestigde partijen niet leidde tot een omwenteling. […] Zelden of nooit worden er friskijkers en dwarsdenkers uitgenodigd om mee te praten. Je hebt mensen nodig die de weg wijzen.”
Wie zijn die dwarsdenkers?
“Waarom zit de bouwsector niet aan tafel? Boeren kunnen namelijk volop vezelgewassen telen die hard nodig zijn in de bouw, zoals vlas, hennep, miscanthus en zonnekroon. Waar is de chemie die overschakelt naar bioraffinage en op natuurlijke materialen gebaseerde plastics kan fabriceren? Waar zijn de burgers? Consumenten willen weten waar hun voedsel vandaan komt en nemen het initiatief om samen met boeren voedselcoöperaties op te richten. Waar is de recreatiebranche? Er zijn al heel veel boeren die zich richten op recreanten en toeristen.”
Is daarmee geld te verdienen?
“Bijna iedereen weet wel dat de huidige intensieve landbouw geen toekomst heeft. De biodiversiteit vermindert, de landbouw draagt fors bij aan klimaatverandering, te veel bemesting vervuilt het water en zo kan ik nog wel even doorgaan. Het dringt nog niet tot iedereen door dat het anders moet. Er is een verschil tussen weten en begrijpen. Sommige mensen zitten nog in de ontkenningsfase, maar er is geen alternatief.
“Er is zeker perspectief voor de landbouw. De circulaire, biologische, biobased landbouw en zilte teelt zijn daarvan voorbeelden. Ontwikkel rond thema’s die perspectief bieden een strategie, want een transitie kan alleen lukken als er hoop en vertrouwen is.
“Er zijn al boeren die biologisch werken. Die maken nog weinig winst en het is niet eenvoudig om ervan rond te komen. We moeten eerst deze koplopers helpen en zo een grotere omschakeling mogelijk maken. Dan ontstaan er nieuwe markten.”
Wat zegt u tegen boeren die deze verandering lastig vinden of zelfs niet willen?
“Het kabinet heeft miljarden klaarliggen om ook deze boeren te helpen. Veranderen doe je op een sociaal verantwoorde manier. Maar ik hoop wel dat het grootste deel van de miljarden naar nieuwe verdienmodellen gaat in plaats van naar het uitkopen van boeren die te veel stikstof uitstoten. Het opbouwen van een nieuwe sector is belangrijker dan het financieren van de afbraak van een verouderde branche.
[…]
“Naast het bieden van subsidie moeten er strengere regels komen voor de landbouw. Zo wordt in de energiesector ook de omslag gemaakt. De gewone gasgestookte cv-ketel kun je in 2026 niet meer kopen. Voor verandering heb je de wortel en de stok nodig. Uiteindelijk ontstaan er ook in de landbouw meer duurzame winstgevende bedrijfsmodellen. Deze sector loopt tien tot vijftien jaar achter bij de energiemarkt. Van die ervaring is veel te leren.”