Niemand heeft grip op een complexe cocktail van tienduizenden chemicaliën
Toxicologie In Europa zijn tienduizenden chemicaliën in gebruik, en de controle loopt ver achter. Toxicologen vrezen voor een cocktaileffect. Hoe kon die situatie ontstaan?
Een vogel waarschuwde dat het misging, als een kanarie in een kolenmijn. In 1966 ontdekten Zweedse wetenschappers in de zeearend hoge concentraties van de molecuulklasse ‘pcb’ – polychloorbifenyl. Die stoffen werden al bijna veertig jaar in consumentenproducten verwerkt: aanvankelijk in koelvloeistof, later in veelgebruikte materialen als rubber, verf en asfalt.
In hetzelfde jaar dat de vogels erbij neervielen, kwamen er vissen bovendrijven in een riviertje achter een pcb-fabriek in Amerika, bloedspuwend en met losgeweekte huid. Het verantwoordelijke Amerikaanse bedrijf Monsanto zag het gebeuren, en hield het geheim – net als alle andere zorgwekkende toxiciteitsgegevens die het bedrijf in bijna veertig jaar had verzameld.
In de jaren na de Zweedse ontdekking zagen wetenschappers hoe wijdverspreid de stoffen waren, in bodem, lucht, regen, zoet- en zeewater. En de chemicaliën doordrongen voedselketens – ook op plekken waar nooit pcb is gebruikt. Ze werden gevonden in Schotse zeehonden, Panamese pelikanen, Nederlandse mosselen, kabeljauw in de Baltische zee en pinguïneieren op Antarctica. Via dierlijke producten vonden de stoffen ook hun weg naar het menselijk dieet, soms in te hoge concentraties.
Een patroon
Pas in de jaren 90 stopte de productie, vijftig jaar nadat de stoffen op de markt waren gekomen. Nog steeds kampt de wereld met de gevolgen: pcb-concentraties in vooral zeeleven zijn te hoog. De afname van zeezoogdieren zoals orka’s en dolfijnen in Europese wateren wordt ermee in verband gebracht. Pcb’s zijn in consumentenproducten vervangen door ‘gechloreerde paraffinen’ – ook geen onschuldige stoffen.
Het is geen incident, maar een patroon in het industriële chemietijdperk, ziet Martin Scheringer. Hij is milieuchemicus aan het technologie-instituut ETH in Zürich. Het gebeurt vaker: een bedrijf introduceert een nieuwe stof, na decennia blijkt die schadelijk, maar inmiddels is de stof ‘onmisbaar’ geworden. Uitfasering duurt dan weer decennia.
[…]
TOXICOLOGIE ONZEKERE INVLOED VAN CHEMICALIËN
Er zijn naar schatting 350.000 stoffen wereldwijd op de markt, en van een derde is de identiteit onbekend. Dat komt doordat de stoffen in het land van oorsprong niet goed zijn geregistreerd, of doordat de stoffen vertrouwelijk zijn: bedrijven houden de identiteit voor het publieke domein geheim.
Wat doen al die chemicaliën met de gezondheid? Dat is moeilijk precies te zeggen. Het is duidelijk dat langdurige blootstelling aan verschillende mild toxische chemicaliën kan leiden tot chronische en acute schade aan het zenuwstelsel, hart- en vaatstelsel, nieren, luchtwegen, voortplantingsorganen, en kanker kan veroorzaken. Vettige stoffen hopen zich op in lichaamsvet en kunnen bij gewichtsverlies later in het leven in één keer veel schade veroorzaken. In het bijzonder zijn er zorgen om een breed scala aan hormoonontregelende stoffen, zoals ‘bisfenolen’, ‘ftalaten’ en diverse pesticiden.