DUTILHHUIS

Nee, de A12 blokkeren mag niet. Maar de intimidatie en willekeur zijn onuitstaanbaar

27 januari 2023

Soms denk ik dat je om op een hoge positie te komen eerst een cursus moet doorlopen die je leert hoe je onvrede zo hoog mogelijk opstuwt. De Haagse hoofdofficier van justitie Michiel Zwinkels zou met vlag en wimpel slagen, gezien het besluit om donderdagochtend vroeg zes volstrekt ongevaarlijke klimaatactivisten thuis door agenten te laten oppakken. Dit omdat zij hadden opgeroepen tot een blokkade van de Utrechtsebaan, een stuk 70-kilometerweg in Den Haag, aan het eind van de A12.

Niet dat ik in alle verontwaardiging daarover mee kan. Zo denk ik niet dat het demonstratierecht – hoe slecht het daar verder ook mee is gesteld in Nederland – op zich met voeten wordt getreden wanneer je niet midden op een weg mag protesteren.

Extinction Rebellion, de beweging van de activisten, heeft gelijk dat een demonstratie moet worden toegelaten op een ter zake doende plek. Maar het argument dat deze weg nu eenmaal precies tussen de Tweede Kamer en het ministerie van Klimaat ligt, is een beetje kinderachtig. Ze kiezen voor een autoweg omdat de ontregeling dan groter is.

Extinction Rebellion roept ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in, dat een wegblokkade beschouwt als vreedzame demonstratie. Dat klinkt alsof iedereen hoe dan ook zijn grieven op de een of andere snelweg kenbaar mag maken en dan zou het lastig doorrijden worden op de Europese wegen, en een bloederige toestand bovendien.

Staten hebben veel ruimte en het Hof kijkt of ze binnen de bandbreedte van de mensenrechten blijven. Dan zie je dat het weliswaar vindt dat een blokkade bij een demonstratie kan horen, maar ook dat het staten in het gelijk stelt die demonstranten van de weg hebben geplukt. Hoe zo’n zaak uitpakt, hangt van veel dingen af: hadden de demonstranten alternatieven om hun doel te bereiken? Hebben de autoriteiten zich ingespannen om een demonstratie mogelijk te maken? Waren anderen erg de dupe? Was de demonstratie verboden?

Een verbod door de burgemeester had in Den Haag best voor de hand gelegen. Het is niet moeilijk om te betogen dat Extinction Rebellion een gevaarlijke situatie veroorzaakt. Er zal maar iemand worden doodgereden. Zo’n verbod is in principe een onwenselijke inperking van een grondrecht, maar het kan als er een zwaarwegende reden is.

In plaats daarvan is een veel verdergaande keus gemaakt. Er wordt geen maatregel genomen tegen de fysieke manifestatie zelf, de activisten worden verdacht van opruiing omdat ze opriepen tot de blokkade. Zo probeert het OM het demonstratierecht dus in te perken via een omweg waarbij het ook nog aan de uitingsvrijheid van burgers zit. En dat is nog niet alles: vervolgens vraagt de politie activisten niet gewoon om zich te melden op het bureau, maar wordt gekozen voor het intimiderende middel om ze, soms ten overstaan van hun angstige kinderen, thuis te arresteren.

De redenering is kennelijk zo: de weg blokkeren mag niet. Oproepen tot iets dat niet mag, mag ook niet. Iemand die iets doet dat niet mag, arresteer je. Zo zou een kleuter de wet uitleggen. Of een VVD-Kamerlid. Maar in het recht hoor je ook te kijken of de bedoeling van een wet wordt nageleefd, grondrechten voldoende mee te wegen en te mikken op een beetje redelijke uitkomst.

En wat bezielt hoofdofficier Zwinkels om op zijn LinkedIn-profiel – is dat een officieel kanaal van het OM? Zijn dagboek? – te schrijven: ‘Het overschrijden van wettelijke grenzen als strategie zorgt voor ophef en aandacht. Maar ook voor maatschappelijke verharding en polarisatie. Daardoor wordt het draagvlak voor oplossingen juist weer ondermijnd. Dat is de tragiek van deze strategie.’ Moeten we hieruit afleiden dat de persoonlijke opvattingen van Zwinkels over hoe we de beste politieke uitkomsten bereiken, meespelen bij de beslissing wie er van zijn bed wordt gelicht?

Bovendien, de voorspelbare en geruststellende gevolgen zijn juist een explosie van publiciteit en een golf van sympathie met de activisten. Maatschappelijke organisaties hebben aangekondigd dat zij nu zaterdag uit solidariteit ook op de Utrechtsebaan staan. Het openbare orde- en veiligheidsprobleem is dus slechts ingewikkelder geworden, maar het is goed nieuws voor de actie tegen fossiele subsidies.

In hetzelfde stukje bestrijdt Zwinkels dat boeren in trekkers vrij spel hebben, terwijl agenten klimaatactivisten bij het minste of geringste meesleuren. Hij wijst op tientallen aanhoudingen en veroordelingen van deelnemers aan ‘boerenprotesten’. Maar in dat toch al weinig indrukwekkende aantal is alles op een hoop geveegd, inclusief mest dumpen, brandstichting en geweldpleging.

We zien toch met eigen ogen keer op keer dat de politie verkeershinder door trekkers ongemoeid laat? We staan zelf vast op die wegen. En we kunnen lezen hoe landelijk politiechef Willem Woelders overloopt van begrip voor de boeren. Zelfs wanneer die oprukken naar het huis van een minister spreekt hij nog zijn zorg uit om hún belang.

Ook als we daar voorbij kijken, is het stoppen van een stoet trekkers nu eenmaal veel moeilijker dan het wegslepen van een demonstrant die zich niet verzet. De politie kiest dan om het gevaar niet te vergroten eerder voor zogenoemde de-escalatie, met als uitkomst dat het recht van de sterkste geldt. Die onuitstaanbare willekeur werd met de arrestaties alleen maar onnodig verergerd.