Een op vijf Nederlanders gelooft in complottheorieën, verschillen met andere Europese landen groot
Liefst 21 procent van de Nederlanders denkt dat een kleine, geheime groep mensen stiekem alle belangrijke beslissingen in de wereldpolitiek neemt. Nog eens een vijfde twijfelt: ze zijn het met zo’n stelling niet eens, maar ook niet oneens.
Dat is de opmerkelijke uitkomst van een internationaal uitgevoerde enquête van het langlopende onderzoeksprogramma European Social Survey. En dan zit ons land nog aan de lage kant, zegt socioloog Daniël van Wijk, die de Nederlandse poot van het onderzoek coördineerde. In Slovenië, Kroatië, Bulgarije en Noord-Macedonië gelooft meer dan de helft van de bevolking in een clandestiene wereldregering.
In Nederland blijkt 17 procent van de bevraagde personen het eens met de stelling ‘groepen wetenschappers verdraaien, verzinnen of verzwijgen bewijsmateriaal om de bevolking te misleiden’. Nog een stap verder: één op de tien gelooft zonder blikken of blozen dat het coronavirus het gevolg is van ‘bewuste en heimelijke acties van een bepaalde overheid of organisatie’. De consensus, onder meer ondersteund door de Wereldgezondheidsorganisatie, is dat het coronavirus door pure pech is overgesprongen van de dierenwereld op de mens.
Voedingsbodem
De boodschap is tweeledig, vindt Van Wijk. ‘Aan de ene kant is dit best een aanzienlijke groep. We moeten zeker onderzoeken waar deze sentimenten precies vandaan komen. Tegelijkertijd is het nog steeds een kleine minderheid. Ik hoor ook wel de reactie: als je op sociale media kijkt, lijken het er veel meer.’ De Nationale Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid schreef eerder het geloof in complottheorieën rond corona als een belangrijke voedingsbodem voor extremisme te zien.
[…]
Geen wappies
De beste manier om het vertrouwen te vergroten, denkt Kemmers: laat zien hoe kennis, met vallen en opstaan, tot stand komt. ‘Laat zien dat wetenschappers hun autoriteit niet hebben omdat ze op zo’n hoge stoel zitten, maar omdat ze zaken hebben onderzocht. Je zult uitentreuren moeten laten zien hoe de dingen werken. Daar heb je veel meer aan dan ze wegzetten als wappies, tokkies of gekkies.’
Kemmers wijst er overigens op dat de cijfers ook enige relativering behoeven. ‘Er zullen vast doorleefde complotdenkers tussen zitten. Maar ook mensen die er helemaal niet zo mee bezig zijn, en die geconfronteerd met zo’n vragenlijst reageren van: tja, dat zou best kunnen.’
Uit eerdere studies bleek al dat gelovers in complottheorieën over corona vaker al geloven in alternatieve geneeswijzen, en zichzelf afficheren als spiritueel of gelovend in het paranormale. Ook vinden complotgedachten vaak gehoor bij minderheden die meer op afstand staan van de autoriteiten, en bij politiek rechts georiënteerde mensen, volgens een academisch overzicht van 85 internationale onderzoeken.