Dutilhhuis

Wim Pijbes: ‘Nederlandse steden zijn vies, vuig en vol’

Hoe we omgaan met de publieke ruimte, is actueler dan ooit. Want Nederlandse binnensteden zijn volgebouwd, veel te warm, worden overspoeld door toeristen, gevaarlijk verkeer en vuilnis. Dat terwijl er genoeg voorbeelden zijn hoe het anders kan.

Temperaturen in steden stijgen voortdurend, straten worden drukker en voller , de toeristenstroom neemt onophoudelijk toe, overal worden prullenbakken opengebroken door statiegeldjagers, TikTokrijen maken een onvoorspelbare dynamiek los en het gedrang op fietspaden is niet langer verantwoord. De vraag is actueler dan ooit: hoe gaan wij om met onze publieke ruimte?

Welke Nederlandse stad denkt nu eindelijk na over een integrale langetermijnvisie voor een schone, aangename, toekomstbestendige openbare ruimte? Straten, pleinen en parken die er, naast veilig en verantwoord het liefst ook nog eens mooi uitzien?

Groener gras

Veel Nederlanders keren deze dagen terug van vakantie, nog vol van nieuwe indrukken en mooie herinneringen van buitenlandse steden. Opvallend vaak is de conclusie dat het er elders beter uitziet. Pleinen en parken in de zuidelijke landen, Frankrijk, Italië, Spanje zijn in de meeste gevallen van een veel hogere kwaliteit dan we in ons land gewend zijn. Wat het mooiste plein hier ook mag zijn, alles valt in het niet bij een Place des Vosges (Parijs), de Grote Markt (Brussel) of Il Campo (Siena).

Sinds Covid-19, toen reizen beperkt werd en iedereen verplicht aan huis gekluisterd was, nam het wandelen in de directe omgeving een enorme vlucht. Stadsparken werden herontdekt en er groeide een nieuw bewustzijn over het gebruik van de publieke ruimte in de eigen woonplaats.

Tegelijk ontstond door de extreem warme zomers een zorgwekkende realiteit over stijgende temperaturen in onze dichtbebouwde binnensteden. Waarschuwingscodes en hitterecords volgden elkaar in hoog tempo op. En ondertussen nam zowel de diversiteit als het aantal snelle voertuigen, van e-bikes tot fatbikes, op de zogeheten langzaam-verkeer paden significant toe. Een falend statiegeldbeleid zorgt tenslotte voor ongebreidelde verslonzing van het straatbeeld.

Het tempo en de gelijktijdigheid van dit alles is zonder overdrijving disruptief te noemen. Nederlandse steden zijn vies, vuig en vol. Verspreid door het land proberen lokale overheden met proefzones, tijdelijke maatregelen, deelafsluitingen en andere lapmiddelen het geheel in goede banen te leiden. Meestal halfslachtig, veelal te laat, lijkt het op het spreekwoordelijke dweilen met de kraan open. Tal van plekken – zoals de Wallen in Amsterdam, de Meent of het Kruisplein in Rotterdam – tonen aan dat het de bewoners (en bestuurders) inmiddels over de schoenen loopt.

Mooiste stadsuitbreiding ter wereld

Opmerkelijk, want kennis en kunde is er volop. Bovendien laten buitenlandse voorbeelden zien hoe het ook kan. Nederlandse architecten en ontwerpers behoren tot de absolute wereldtop. En voorbeelden uit het verleden zijn er ook volop.

De Amsterdamse grachtengordel, de mooiste stadsuitbreiding ter wereld ooit gemaakt, ontleent zijn kwaliteit in hoge mate aan de bomen langs de grachten. Dit bomenplan bood zowel koelte als schoonheid aan bewoners en bezoekers van de stad.

En evenzo bood het Lange Voorhout in Den Haag inspiratie voor stedenbouwers elders in Europa. Zo is de beroemde Unter den Linden in Berlijn regelrecht geïnspireerd op Hollandse voorbeelden.

Naast architecten en ontwerpers beschikt ons land ook nog eens over gevierde tuin- en landschapsontwerpers, Piet Oudolf voorop, die overal in de wereld prachtige ontwerpen realiseren. Overal, behalve in eigen land.

Waar blijft de Nederlandse High Line? Waarom niet een radicaal aantrekkelijk openbaar vervoer, zoals in Bazel? Waarom wel in de Seine zwemmen en niet in de Maas? Waarom kent bijna geheel Parijs een maximumsnelheid van 30 kilometer per uur, en doen we hier moeilijk over een straat meer of minder (en zetten we ondertussen de stad vol met borden waar wel en waar niet)? Waarom heeft iedereen het over de woningnood, zonder na te denken over bomen of parken?

Het is de hoogste tijd voor een nieuw reveil om onze binnensteden toekomstbestendig te maken. Nederlandse stadsbestuurders moeten nu gaan nadenken over de publieke ruimte. Voor ons en voor onze kinderen. Want de temperatuur stijgt, de drukte neemt toe en buitenlandse voorbeelden tonen overtuigend aan hoe het beter kan.

Op 18 maart volgend jaar zijn de gemeenteraadsverkiezingen. Het is de hoogste tijd om na te denken over een duurzame, schone en fraaie publieke ruimte voor bewoners en bezoekers van onze steden.