Jetten presenteert klimaatpakket ter waarde van 28 miljard euro, dit zijn de belangrijkste maatregelen
Het kabinet heeft een akkoord bereikt over een pakket van meer dan honderd maatregelen die ervoor moeten zorgen dat Nederland de klimaatdoelstellingen voor 2030 haalt. Het geheel van regels, belastingen en subsidies gaat ongeveer 28 miljard euro kosten en is erop gericht dat ook lagere inkomensgroepen van de transitie profiteren.Tjerk Gualthérie van Weezel26 april 2023, 19:43
‘Het pakket is ambitieus, rechtvaardig en uitvoerbaar’, zei minister Rob Jetten (D66, Klimaat en Energie) woensdag in zijn eerste ‘klimaatpersconferentie’. Hij wil die persconferenties de komende tijd vaker gaan houden om Nederland constant bij te praten over alle maatregelen die de overheid de komende jaren neemt om Nederland om te bouwen tot een klimaatneutrale economie. ‘Want de tijd van vrijblijvendheid is voorbij’, benadrukte hij. Veel van de aangekondigde 122 maatregelen hebben nog losse eindjes, waarover later meer duidelijk moet worden.
Voor het pakket is geen extra geld uitgetrokken, zei Jetten. De miljarden komen voor het grootste gedeelte uit het klimaatfonds van 35 miljard dat al in het regeerakkoord is afgesproken. Ook zijn er verschuivingen binnen de begroting.
Over de auteurTjerk Gualthérie van Weezel schrijft voor de Volkskrant over energie en de impact van de energietransitie op het dagelijks leven.
De aanvullende maatregelen zijn nodig omdat vorig jaar uit de berekeningen van het Planbureau voor de Leefomgeving bleek dat het klimaatbeleid van de regering onvoldoende is om de eigen klimaatdoelstelling voor 2030 te halen. In dat jaar moet Nederland volgens het klimaatakkoord van Parijs 55 procent minder CO2 uitstoten ten opzichte van 1990. Om er zeker van te zijn dat die reductie wordt gehaald, heeft de coalitie in het regeerakkoord afgesproken dat zij met het beleid mikt op een nog grotere reductie van circa 60 procent.
Sinds eind vorig jaar heeft de regering verschillende adviezen laten uitbrengen over het beste en eerlijkste pakket van maatregelen. De discussie daarover werd met name op scherp gezet na de publicatie, begin maart, van het interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) Scherpe doelen, scherpe keuzes. De ambtenaren die meewerkten aan dit onderzoek rekenden voor dat het kabinet in totaal nog 22 megaton aan extra besparing moet realiseren – zo’n 13 procent van de huidige uitstoot van Nederland. Het IBO presenteerde een menukaart van maatregelen die door prijsprikkels (beprijzen) en het opstellen van dwingende normen (normering) de emissies moeten terugdringen.
Binnen VVD en CDA werd daarop de afgelopen weken behoorlijk kritisch gereageerd. Normeren en beprijzen raakt de portemonnee van huishoudens en bedrijven, en daar is binnen de achterban van de rechtse partijen weinig animo voor. Zij zetten liever in op subsidies voor duurzame technologie. Toch zijn in het klimaatpakket veel maatregelen uit het IBO-rapport overgenomen, naast aanzienlijke, nieuwe subsidies. Dit zijn, per sector, de belangrijkste maatregelen:
Mobiliteit
Beoogde extra CO2-besparing in 2030: 4 megaton
Belangrijkste maatregelen:
• verhoging van de bijmengverplichting biobrandstoffen
• 600 miljoen euro subsidie om de tweedehandsmarkt voor elektrische auto’s te stimuleren
• extra laadpalen
Vervoer was binnen de coalitie de afgelopen weken het ingewikkeldste onderwerp. Met subsidies is de afgelopen jaren al veel gedaan om meer elektrische auto’s op de weg te krijgen. Maar om de emissies van het Nederlandse vervoer nu echt substantieel terug te dringen, is meer nodig. Autorijden duurder maken is dan een logische stap, maar daar wilde met name VVD niet aan. Ook een verhoging van de luchtvaarttaks stuitte daar op weerstand. Die maatregelen zitten er niet in.
De liberalen moeten wel slikken dat benzine duurder wordt, door een strengere verplichting voor het bijmengen van biobrandstoffen. Dat gaat ‘enkele centen’ per liter kosten, benadrukte Jetten – om bezorgde automobilisten gerust te stellen. Het is ook vast niet toevallig dat voorafgaand aan de ministerraad woensdag juist het fijne deel van het pakket uitlekte: een subsidie van 600 miljoen euro om de tweedehandsmarkt voor elektrische auto’s te stimuleren. Ook investeert het kabinet veel in de aanleg van laadpalen voor personenauto’s en voor vrachtverkeer, om de groeiende vloot aan elektrische auto’s van stroom te voorzien.
Landbouw
Beoogde extra CO2-besparing in 2030: 4 megaton
Belangrijkste maatregelen:
• wachten op het landbouwakkoord
• glasstuinbouw in 2040 klimaatneutraal
Landbouw blijft voorlopig een van de belangrijkste onzekerheden van het nationale klimaatbeleid. Het kabinet blijft vasthouden aan de doelstelling die de landbouwsector eerder was opgelegd: een reductie van 5 megaton. Daarvan is tot nu toe niet meer dan 1 megaton in concrete plannen vastgelegd. Die uitwerking hangt nauw samen met het landbouwakkoord dat minister Piet Adema (ChristenUnie, Landbouw) binnenkort met de sector hoopt te sluiten over het stikstofbeleid.
Dat zal nog best een hete aardappel blijken, leert een blik in het rapport van het IBO. Maatregelen die veel opleveren, zijn bijvoorbeeld het terugbrengen van de veestapel en het belasten van dierlijke eiwitten. Dat zullen veel rechtse kiezers niet op prijs stellen. Voor nu kan het kabinet vooral kritiek uit linkse hoek verwachten. Want zonder concrete invulling kan het Planbureau voor de Leefomgeving eind dit jaar zeer waarschijnlijk de beoogde megatonnen nog niet meerekenen en zal het de conclusie moeten trekken dat de beoogde reductie nog altijd niet wordt gehaald.
Een uitzondering zijn de maatregelen voor de glastuinbouw. Daar moet met subsidies voor warmtepompen en warmtenetten, plus een CO2-belasting per bedrijf, de sector voor 2040 geheel klimaatneutraal kunnen zijn.
Industrie
Beoogde CO2-besparing in 2030: 5,2 megaton
Belangrijkste maatregelen:
• maatwerkafspraken met grote uitstoters
• extra CO2-heffing blijft langer van kracht
• strengere regels voor plastics
Een weinig bekend feit is dat de Nederlandse industrie van alle economische sectoren het snelst emissies terugbrengt. Zeker door het Europese emissiehandelssysteem en de stijgende energiekosten zijn veel bedrijven efficiënter en duurzamer gaan produceren. Maar om het doel voor 2030 te halen, is meer nodig. Om de druk op de ketel te houden, houdt het kabinet de komende jaren, bovenop de Europese regels, de al bestaande extra CO2-belasting in stand.
Veel reductie moet komen door maatwerkafspraken van de overheid met grote uitstoters. Daarvoor geldt iets vergelijkbaars als voor het landbouwakkoord. Het kabinet is al volop bezig met gesprekken over deze afspraken, maar ze zijn nog lang niet allemaal rond. Er is overigens wel aanleiding voor enig optimisme over de uitkomsten. Zo tekende Shell deze maand een intentieverklaring om in 2030 in Pernis 3,9 megaton minder uit te stoten, dat is 0,5 ton bovenop de reductie die al in het coalitieakkoord was afgesproken.
Een andere zeer belangrijke besparing moet komen uit het (meer) circulair maken van plasticketens, door strengere normen voor plasticproductie en subsidies voor bedrijven die overstappen op (deels) gerecycled materiaal of bioplastics. En door strengere normen voor afvalcentrales waar nog te veel recyclebaar materiaal de lucht in gaat.
Gebouwde omgeving
Beoogde extra CO2-besparing in 2030: 1,4 megaton
Belangrijkste maatregelen:
• extra geld voor het verduurzamen van de kwetsbaarste wijken
• meer subsidie voor zonnepanelen in de sociale huursector
• een verschuiving van de energiebelasting van elektriciteit naar gas
De aanpak van de gebouwde omgeving was minder controversieel. Het gaat dan ook vooral om weinig pijnlijke maatregelen: subsidies om te stimuleren dat alle woningen en gebouwen in Nederland zo snel mogelijk worden verduurzaamd. Met name voor huishoudens in de kwetsbaarste wijken komt meer geld beschikbaar via een Nationaal Warmtefonds en door een subsidie voor zonnepanelen op sociale huurwoningen.
Door gas zwaarder te belasten en elektriciteit juist minder zwaar, wordt de installatie van warmtepompen gestimuleerd. Om de kwetsbaarste huishoudens wat te ontzien, wordt het belastingtarief voor een basishoeveelheid van 800 kubieke meter gas juist laag gehouden. Ook komen er regels die eigenaren van huizen en gebouwen verplichten hun vastgoed met slechte energielabels te verduurzamen.
Elektriciteit
Beoogde CO2-besparing in 2030: 4,0 megaton
Belangrijkste maatregelen:
• elektriciteitsmix in 2035 volledig CO2-vrij
• doorzetten plannen kernenergie
• verplichten batterijen bij grote zonneparken
Elektriciteit is de motor van de energietransitie. Die moet al in 2035 geheel CO2-vrij geproduceerd worden om het zo voor de andere sectoren mogelijk te maken te verduurzamen. Veel van de plannen om dat te bereiken waren allang duidelijk, zoals de grootse plannen voor windparken op zee en de bouw van twee kerncentrales. Ook de grote investeringen in het elektriciteitsnet zijn niet nieuw.
Een belangrijk extra punt van aandacht is dat er meer ‘regelbaar vermogen’ moet komen van elektriciteit. Daarmee wordt gedoeld op energiecentrales die kunnen bijspringen op het moment dat er te weinig energie is uit wind en zon. Dit kan onder meer klimaatneutraal (of zelfs -negatief) door oude gas- en kolencentrales te laten draaien op biogas en biobrandstof, en de emissies ondergronds op te slaan. Maar ook hier: de uitwerking is nog niet duidelijk. Een nieuwe maatregel die wél concreet is: grote zonneparken moeten verplicht accucapaciteit hebben, zodat zij het net op zonnige momenten niet te zwaar belasten en hun zonnestroom efficiënt wordt gebruikt.
Sectoroverstijgend
Beoogde extra CO2-besparing in 2030: 3,2 megaton
Belangrijkste maatregelen:
• groen gas
• verschuiving in de energiebelasting
De sectoroverstijgende maatregelen zijn vooral verschuivingen in het belastingsysteem of aanpassingen van subsidieregelingen. Zo is er onder meer de eerdergenoemde belastingverschuiving van elektriciteit naar gas. Ook zullen grootverbruikers relatief meer belasting gaan betalen. Veel reductie zou moeten komen van de productie van ‘groen gas’, dat uit afval en mest wordt gewonnen. De overheid gaat die gasproductie en het gebruik ervan flink stimuleren.
De maatregel die in D66-kringen graag onder de aandacht wordt gebracht, is het schrappen van de belastingvrijstelling voor ‘duaal gebruik’ van steenkool. Feitelijk wordt hier een streep gezet door een ‘fossiele subsidie’ voor Tata Steel. Toch is het vooral een symbolische maatregel, die Tata ‘slechts’ 25 miljoen euro per jaar kost.