Goed dat asielzoekers kunnen werken, maar waarom moest dit nu weer via de rechter?
De piramide van Maslow, weet je wel.’ Voor directeur Jeroen IJzerman van eendenslachterij Tomassen Duck-To in Ermelo is het simpel. 20 procent van zijn personeel is arbeidsmigrant, maar de bewoners van het asielzoekerscentrum in het naastgelegen Harderwijk ‘zie je rondjes lopen’. En dat terwijl ‘iedereen toch al een mening over ze heeft omdat ze een ander kleurtje hebben’. Je kunt hen volgens IJzerman beter laten werken, want ‘dan verdienen ze hun eigen geld en voelen ze zich nuttig’, zo zei hij in deze krant.
Het was daags nadat de rechter uitspraak had gedaan in de zaak van IJzermans werknemer Elvis, een asielzoeker uit Nigeria. Net als andere asielzoekers mocht die in afwachting van zijn procedure slechts 24 weken per jaar werken. En dat is geen doen. Voor asielzoekers zelf niet én niet voor werkgevers, die door een hoop bureaucratische rompslomp moeten om krachten in te huren die weer vertrekken zodra ze zijn ingewerkt. De rechter oordeelt dat deze beperking ook niet mag, omdat Nederland met andere EU-landen heeft vastgelegd dat asielzoekers binnen negen maanden ‘effectief’ toegang tot de arbeidsmarkt moeten krijgen. Die hebben ze zo niet. Tot dusver zijn er dan ook nauwelijks asielzoekers aan het werk.
In het echte leven tekenen happy ends zich niet af tegen het decor van sprookjesbossen of kastelen, maar te midden van het slachtafval: Elvis is blij, Jeroen IJzerman is blij en als deze uitspraak standhoudt, mogen alle asielzoekers aan de slag.
Toch knaagt er iets. Weer lijkt het alsof een rechter een beleidsbesluit moet nemen. Alsof die ‘op de stoel van de politiek gaat zitten’. En Nederlanders die vinden dat we te veel asielzoekers opvangen, krijgen toch al de indruk dat het allemaal moet van ‘Brussel’ en van rechters.
Maar dit proces kwam niet uit de lucht vallen. Nederland weet al jaren dat het in strijd handelt met zelfgemaakte afspraken. Zelfs de eigen landsadvocaat wond daar twee jaar geleden in een door het kabinet gevraagd juridisch advies geen doekjes om. Net als in andere dossiers – zei iemand daar stikstof? – hoopte Nederland stilletjes met zijn overtreding weg te komen.
Extra bijzonder, omdat de voordelen van die Europese afspraak in het oog springen. Wanneer asielzoekers werken, gaat het beter met ze, heb je minder ongeregeldheden in azc’s en worden zij beter geaccepteerd door de Nederlandse bevolking. Ze kunnen zelf bijdragen aan de kosten van die opvang én ze leveren een bijdrage aan de Nederlandse economie, die kreunt onder het personeelstekort. Want dat is het bizarre: terwijl prima krachten noodgedwongen staan te tafelvoetballen in Gilze of Katwijk, trekt Nederland massaal arbeidsmigranten aan voor wie er te weinig huizen en scholen zijn en die vaak worden uitgebuit, zo waarschuwde de Arbeidsinspectie vorig jaar.
Daarbij, vluchtelingen die uiteindelijk mogen blijven, worden natuurlijk minder vaak werkloos als ze aan de gang zijn gebleven. De opgeworpen obstakels zijn bedacht voor mensen die geen asiel krijgen, maar degenen die daadwerkelijk op de vlucht zijn en hier een leven moeten opbouwen, drukken we met dezelfde beweging in een uitzichtloos bestaan. Hoeveel beter het gaat met Oekraïense vluchtelingen – die wel meteen mogen werken omdat ze onder een ander regime vallen – toont dat pijnlijk aan.
Het is de beeldvorming, die in de weg zit. Zo luidt een bezwaar dat asielzoekers die het hele jaar werken recht kunnen hebben op een werkloosheidsuitkering. Dat klopt, maar dat recht zijn ze meteen kwijt zodra ze zijn uitgeprocedeerd. Een andere vrees is dat migranten in nog grotere getale zullen toestromen als ze een baan kunnen krijgen. Maar vrijwel geen ander land kent dit type ontmoedigingsbeleid en uit niets blijkt dat Nederland hiermee het aantal aanvragen terugdringt.
Wordt het dan niet moeilijker om een uitgeprocedeerde asielzoeker uit te zetten wanneer die werkt? Je kunt je misschien iets voorstellen bij protesterende collega’s (hoewel, wanneer gebeurde zoiets voor het laatst?), maar nee, juridisch heeft zo iemand geen poot om op te staan.
Dat weet ik, omdat het allemaal net nog grondig is uitgezocht in opdracht van minister Van Gennip van Sociale Zaken. Vlak voor de uitspraak van de rechter stuurde zij het onderzoek naar de Tweede Kamer. En dan zie je hoe immuun politici kunnen zijn voor de praktijk. Volgens Kamerlid Bente Becker van grootste regeringspartij VVD moet de huidige mogelijkheid om 24 weken te werken gewoon meer worden benut. Of ondernemers daar nu trek in hebben of niet, kennelijk. Dat een baan volgens het onderzoek geen grond voor verblijf is? Dat ‘leest ze anders’. En verder vindt ze dat iedereen mét een verblijfsstatus eerst maar aan een baan moet worden geholpen. Waarmee het cirkeltje rond is, want dat lukt juist niet goed omdat die mensen eerst gedwongen worden om duimen te draaien.
De Nederlandse overheid kan nog in hoger beroep. Hopelijk ziet ze daarvan af. De verwachting is dat dit jaar 67 duizend asielzoekers naar Nederland komen – naast 135 duizend vluchtelingen uit Oekraïne – en opvang wordt al moeilijk genoeg. Het zou wanbestuur zijn om hen verplichte werkloosheid op te leggen en zo de problemen voor iedereen in Nederland groter te maken, alleen om de schijn op te houden dat je reuze-afschrikwekkend bezig bent.