Experts: ‘Lasten eerlijker verdelen bij verduurzaming van Nederland’
Bij de verduurzaming van Nederland en de overstap naar groene energie moeten de lasten en lusten eerlijker worden verdeeld. Tot die conclusie komen experts die woensdag hun bevindingen presenteren aan klimaatminister Rob Jetten. Ook deelnemers aan een burgerberaad roepen op tot een solidaire energietransitie.
“Een klimaatneutraal energiesysteem in 2050 kan, maar dan moet wel iedereen kunnen meedoen en moet rechtvaardigheid vooropstaan”, zegt Bernard ter Haar, voorzitter van het Expertteam Energiesysteem 2050. Dat team van wetenschappers, economen en bedrijfskundigen bracht in kaart waar Nederland over 27 jaar zijn energie vandaan kan halen en hoe we zo snel mogelijk kunnen verduurzamen.
Rechtvaardigheid moet centraal staan bij het ontwerp van ons nieuwe energiesysteem, vinden de deskundigen. “Dat betekent geen gelijke, maar wel een eerlijke verdeling van lasten en lusten over verschillende (inkomens)groepen, tussen bedrijven en burgers, tussen stad en platteland en over generaties. Het verplaatsen van lasten naar andere landen en generaties is niet rechtvaardig.”
Alle elektriciteit die we in Nederland verbruiken moet al in 2035 duurzaam zijn, denkt het expertteam. Vijf tot tien jaar later moet álle energie groen zijn en gebruiken we dus geen aardgas meer om woningen te verwarmen. Ook de benzineauto is dan uit den boze.
We zullen met zijn allen veel energie moeten besparen om die duurzame toekomst mogelijk te maken. Met name mensen met een kleine portemonnee verdienen daarbij een steun in de rug, vindt het team. In hoog tempo – “veel hoger dan tot nu toe het geval is” – moeten woningcorporaties hun huizen verduurzamen. Dat helpt ook in de strijd tegen energiearmoede.
Rol van waterstof blijft beperkt
Het is “moeilijk voor te stellen” dat de Nederlandse industrie zo groot blijft als nu, benadrukken de experts. En de bedrijven die blijven, moeten circulair te werk gaan. Ze moeten gerecyclede materialen gebruiken, maar tegelijkertijd moeten consumenten meer repareren en minder spullen kopen.
Groene waterstof kan de industrie helpen verduurzamen, maar het team waarschuwt dat deze duurzame brandstof niet al onze problemen gaat oplossen. De rol ervan zal “waarschijnlijk beperkt zijn”, terwijl we veel meer elektrisch gaan doen. Ons elektriciteitsnet uitbreiden is daarom de “hoofdopgave” van de verduurzaming.
Meer ruimte voor ‘transitie van onderop’
De deskundigen vinden dat er veel meer aandacht moet komen voor lokale energiesystemen. Een wijk kan bijvoorbeeld zijn eigen elektriciteit opwekken, opslaan en gebruiken. Mensen met zonnepanelen moeten hun stroom zelf kunnen verkopen aan hun buren en er moet veel ruimte zijn voor energiecoöperaties die gezamenlijk energie opwekken.
Tot diezelfde conclusie komt ook Kees Vendrik, voorzitter van het nieuwe Nationaal Klimaat Platform. In zijn eerste boodschap aan Jetten schrijft hij dat er meer ruimte moet komen voor de “transitie van onderop”. “Steeds meer burgers en ondernemers nemen zelf het voortouw in de klimaat- en energietransitie”, signaleert Vendrik. “Velen ondernemen actie – vaak in coöperatief verband – om energie te besparen, de uitstoot van broeikasgassen te beperken of duurzame energie op te wekken.”
Maar de overheidssubsidies voor verduurzaming zijn vaak gericht op individuen en niet op zulke collectieven. Ook wetten en regels zijn er vaak niet op ingericht. Volgens Vendrik moet er voor burgercollectieven “tijd en ruimte zijn om te experimenteren, te leren en te groeien”.
Ook hij vraagt aandacht voor klimaatrechtvaardigheid. Net als het expertteam wil Vendrik dat woningen van mensen met lage inkomens sneller worden verduurzaamd. Ook amateursportclubs verdienen volgens hem meer hulp. Dat versterkt “het sociale gezicht van de transitie”.
Burgerberaad denkt mee
Onder leiding van het team is ook een burgerberaad gehouden over het energiesysteem in 2050. 100.000 willekeurige Nederlanders kregen een brief met een uitnodiging om mee te doen. Uiteindelijk mochten 75 mensen eraan deelnemen.
Zij geven de overheid negentien adviezen. Zo vinden ze dat de transitie solidair moet zijn en dat energie voor iedereen betaalbaar moet blijven. Ook moeten we minder afhankelijk worden van energie uit het buitenland. Daarnaast moet duurzaam vervoer goedkoper worden dan minder groene alternatieven. En grote bedrijven moeten worden gedwongen sneller te verduurzamen en meer rekening te houden met omwonenden.
Minister Jetten werkt aan een nationaal plan voor het energiesysteem van 2050. Dat wil hij voor het zomerreces naar de Tweede Kamer sturen.