Van de toeslagen kom je niet zomaar af
Niemand houdt er meer van, maar hoe kom je ervan af? Al jaren wil politiek Den Haag, van links tot rechts, de toeslagen afschaffen. Het systeem van voorschotten, die daarna weer gecorrigeerd moeten worden, is complex voor uitvoerders. En wie een fout maakt, of zijn situatie ziet veranderen, moet soms ineens veel geld terugbetalen.
Dat leidt tot „acute financiële stress”, ziet Peter Heijkoop, armoedewethouder in Dordrecht. „Bij het overgrote deel van de mensen die schulden hebben, spelen toeslagen een rol.”
Na de Toeslagenaffaire kwam dit thema bovenaan de politieke agenda te staan. Het kabinet-Rutte III trad erom af. Rutte IV schreef in het regeerakkoord: „We hebben de ambitie om de toeslagen af te schaffen.”
[…]
Het móét anders, vindt vrijwel elke bestuurder en politicus. Waarom schiet het dan niet op met de hervormingen?
„Risicovol”, zo noemt de Raad van State het kabinetsvoorstel om de huurtoeslag te versimpelen. De meeste huurders gaan erop achteruit, veelal mensen in een „kwetsbare positie”.
Een pijnlijke constatering, want de verbouwing was juist bedoeld om burgers te helpen. Een eerste versimpeling kon een latere afschaffing van het toeslagensysteem dichterbij brengen. Een systeem dat voor ontvangers én uitvoerders is uitgegroeid tot een byzantijnse bureaucratie.
[…]
‘Verkokering’ over ministeries
Van Gennip besluit als minister van Sociale Zaken over de kinderopvangtoeslag en het kindgebonden budget, zoals Hugo de Jonge zich als minister van Volkshuisvesting ontfermt over de huurtoeslag en Ernst Kuipers (Volksgezondheid, D66) over de zorgtoeslag gaat. Ondertussen houdt VVD’er Aukje de Vries, de staatssecretaris voor Douane en Toeslagen, zich vanuit het ministerie van Financiën bezig met de uitvoering van de toeslagen.
Die ‘verkokering’ bevalt wethouder Heijkoop uit Dordrecht maar niets. „De verantwoordelijkheid is verdeeld, met al die verschillende ministeries. Dan kijken ze naar een los onderdeel, lopen ze weer tegen een muur aan bij een van de andere onderdelen.”
Volgens Heijkoop, ook bestuurder bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, staat die versnippering een grotere ambitie in de weg. Hij zou willen dat het kabinet álle toeslagen overbodig maakt. „Het begint uiteindelijk met inkomen. Dáár moet je een visie op hebben.” Heijkoop, een CDA’er, pleit voor het opnieuw verhogen van het minimumloon en de uitkeringen. „Dan hoef je geen pleisters meer te plakken.”
En zelfs dat is niet genoeg, zegt Hans Borstlap. De oud-topambtenaar leidde in 2020 een commissie die het kabinet adviseerde over nieuwe regels rond werk. Die benoemde ook de toeslagen als bron van onzekerheid, en hindernis voor mensen die meer willen werken. De vraag waar volgens hem alles om draait: „Waarom hebben we eigenlijk toeslagen?”
Zijn antwoord: omdat de loongroei sinds 1982 is achtergebleven. Toen spraken werkgevers en vakbonden in het akkoord van Wassenaar ‘loonmatiging’ af. „De hoofdvraag is natuurlijk: waarom zouden de lonen niet toereikend moeten zijn voor de basale kosten van het levensonderhoud? Dat is eigenlijk de eerste vraag.”
De visie van Hans Borstlap ziet er zo uit: stop met de toeslagen en zorg dat álle lonen, niet alleen het minimumloon, fors omhoog gaan. Werkgevers moeten hogere salarissen geven, en de overheid moet zorgen dat werknemers daar netto meer aan overhouden, via lagere belastingen.
Ook werkgevers hebben belang bij hogere lonen, zegt Borstlap. „Zij klagen steen en been dat ze te weinig mensen hebben. Nou, hier is een oplossing die meer mensen aan de slag krijgt.”