Column In de wereld is maar één echte crisis gaande, stelt Beatrice de Graaf: de klimaatcrisis. Is er een revolutie nodig om die op te lossen?
De focus op drama in crisistijd is het echte drama. De theatrale rookgordijnen onttrekken de echte onderliggende problemen aan het zicht.
[…]
Maar bij historici gaan dan toch wat alarmbellen rinkelen. Want is zo’n systeemtransitie niet gewoon een heuse revolutie? En zo onschuldig verliepen die meestal niet. Uit de geschiedenis weten we dat diep gewortelde patronen en gevestigde belangen niet zomaar aan het schuiven raken. Historici hebben uitvoerig beschreven hoe revolutionair de verschuiving van productiemiddelen en markten zich voltrok. Hoe ingrijpend de technologische veranderingen van de Industriële Revolutie waren. En welke heftige politieke en de sociale conflicten eruit voortvloeiden.
Afzien van machtspositie
Revoluties, dan heb je het niet over de zachte psychologie van gedragsverandering. Daarvoor heb je volgens historici als Charles Tilly of Samuel P. Huntington keiharde belangenconflicten nodig, en partijen die er samen niet meer uit komen en genoeg middelen hebben om het conflict op de spits te drijven en de revolutie uit te roepen, of het nu om de Engelse Burgeroorlog, de Franse Revolutie of de Russische ging.
Dus, als we de uitstap uit de fossiele brandstof voor elkaar moeten krijgen, is een enkelvoudige crisis niet voldoende. Dit vereist een systeemtransitie op wereldschaal. Grote spelers in de fossiele industrie moeten gaan afzien van hun machtspositie. Maar dat doen ze niet uit zichzelf. Sterker nog, de voorbereidingen voor de klimaattop volgend jaar, de COP28 in Abu Dhabi, laten juist zien dat de oliereuzen aldaar reeds honderden pr-lobbyisten op pad hebben gestuurd om precies die machtspositie intact te houden en de klimaatrevolutie te onderdrukken.
Begrijp me goed, deze column is een doordenking van het thema systeemtransitie. En geen oproep tot revolutie. Maar ik begrijp nu wel beter waarom het echte drama van de klimaatcrisis uitblijft. Omdat bij deze crisis bijna iedereen schuldig is, en wat te verliezen heeft. Iedereen is bang voor de revolutie. En daarom leiden we liever de aandacht af van het echte drama door elders kleine crisisstofwolkjes op te blijven schoppen.
Beatrice de Graaf is hoogleraar geschiedenis van de internationale betrekkingen in Utrecht.