‘Forse cultuurverandering’ bij overheid nodig om te sturen op brede welvaart
Advies
Bestuurders, politici en ambtenaren moeten systematisch alle gevolgen afwegen van beleidskeuzes voor economie, maatschappij en leefomgeving. Dat adviseert de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur.
De overheid heeft een „forse cultuurverandering” nodig, waarbij niet alleen geld, maar brede welvaart leidend wordt bij besluitvorming. Bestuurders, politici en ambtenaren moeten systematisch alle gevolgen van beleid gaan afwegen voor economie, maatschappij én leefomgeving.
Dat adviseert de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in het rapport Waardevol Regeren, dat dinsdag is uitgebracht. De Rli adviseert regering en parlement over thema’s als ruimtelijke inrichting en wonen, economie, natuur en landbouw, voedsel en grondstoffen en mobiliteit.
Politiek en bestuur omarmen brede welvaart al enkele jaren, maar vooral „in woord”, staat in het advies. In de praktijk blijft bij keuzes de opbrengt voor het bruto binnenlands product (bbp) vaak leidend, niet de gevolgen voor natuur en milieu, de samenleving, toekomstige generaties of andere landen.
Het komt ook voor dat de overheid eenzijdig naar problemen kijkt, zoals met stikstof, geeft Rli-lid Pallas Agterberg als voorbeeld. „Het vorige kabinet trok bakken geld uit om boeren uit te kopen. Maar als er een andere, schonere vorm van landbouw moet komen: wat betekent dat voor het bedrijfsmodel van boeren, of voor de inrichting van het landschap?”
Selectief winkelen
Sturen op brede welvaart moet leiden tot betere, meer transparante afweging van verschillende belangen, zeggen Rli-leden Agterberg en Erik Verhoef. Het moet voorkomen dat bestuurders „selectief winkelen” en positieve effecten van keuzes benadrukken en negatieve onderbelichten.
Verhoef: „Je ziet een zeker opportunisme rond het wat vage begrip brede welvaart. Als politiek en bestuur iets willen, kan men altijd roepen dat het in belang van brede welvaart is – daar kan dan niemand tegen zijn.” Agterberg: „Ook wij als Rli verwijzen in eerdere adviezen naar brede welvaart, zonder specifiek te zijn. Het is ook een opdracht aan onszelf: wees duidelijk wat we bedoelen.”
De planbureaus (CPB, PBL, SCP) hebben in 2022 acht thema’s benoemd die bepalend zijn voor brede welvaart, zegt de Rli: welzijn, gezondheid, inkomen, onderwijs, leefomgeving, plus economisch, natuurlijk en sociaal kapitaal. De laatste drie zijn al in 2015-2016 benoemd door de commissie Breed welvaartsbegrip van de Tweede Kamer.
Brede welvaart wordt ook al deels gemeten, met bijvoorbeeld maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA) en milieueffectrapportages (mer). Maar echt sturen op brede welvaart vereist meer, zegt Agterberg. Zulke analyses drukken brede welvaart vaak uit in geld, en zulke rapportages gaan alleen over milieu.
„Je kunt ook niet van het totaal van alle beslissingen in een jaar een MKBA maken. Dat zou een rare, ondoenlijke exercitie zijn. Er zijn dus ook nieuwe instrumenten nodig. Je kunt bijvoorbeeld denken aan een monitor met langs de assen de acht thema’s van brede welvaart, die laat zien waar we staan, of we als land of provincie de goede richting opgaan.”
Welzijn bijvoorbeeld kun je dan meten met hoe mensen hun leven zelf waarderen, en gezondheid via de gemiddelde levensverwachting.