FD: Faseer fossiele belastingvoordelen uit, en doe het snel
OPINIE
Fossiele subsidies zijn de meest extreme inconsistentie in overheidsbeleid ooit, schrijven vooraanstaande economen. Het is alsof je de airconditioning én de verwarming aanzet: je bereikt niks en hebt alleen maar hoge kosten.
De belastingvoordelen voor de (groot)verbruikers van fossiele brandstoffen blijken nog groter dan gedacht: berekeningen in opdracht van het kabinet komen uit op een bedrag tussen de €39,7 mrd en €46,4 mrd. Dat is fors meer dan de totale uitgaven die het kabinet voor de komende jaren budgetteerde voor klimaat in het klimaatfonds van €35 mrd.
Klimaatverandering wordt veroorzaakt door de stijging van de CO₂-concentratie in de atmosfeer, en die stijging komt door het gebruik van fossiele brandstoffen. Effectief klimaatbeleid vereist dan ook het uitfaseren van fossiele brandstoffen. Subsidies voor fossiele brandstoffen doen precies het tegenovergestelde en ondermijnen daarmee dus het klimaatbeleid. Dat lijkt op tegelijkertijd de airconditioning en de verwarming aanzetten: je bereikt niks en hebt alleen maar hoge kosten.
Het IMF berekende dat mondiaal zevenmaal zoveel uitgegeven wordt aan fossiele subsidies als aan klimaatbeleid. Fossiele subsidies zijn daarmee de meest extreme inconsistentie in overheidsbeleid ooit, met dramatische gevolgen voor de mensheid (die de armste landen het hardst treffen).
Subsidie of niet?
Natuurlijk is er de vraag wanneer iets een subsidie is. Als marktpartijen kunnen inkopen tegen kosten die onder de maatschappelijke kosten liggen is er sprake van een subsidie. Naast directe subsidies aan bedrijven of huishoudens zijn er ook indirecte subsidies, zoals gratis emissierechten of vrijstellingen van belasting. Het IMF schat dat wereldwijd twee derde van de fossiele subsidies indirect is.
De bedragen zijn gigantisch, al zal afschaffen van de subsidies de overheid minder opleveren: bedrijven gaan dan immers minder fossiele brandstoffen gebruiken. Maar dat is juist de bedoeling van klimaatbeleid.
Sommigen stellen dat afschaffing juist arme huishoudens treft. Maar voor inkomensbeleid zijn betere beleidsinstrumenten beschikbaar die het klimaat niet schaden.
Weglekeffect
Fossiele subsidies worden ook verdedigd door te wijzen op weglekeffecten: als bedrijven ze niet krijgen, verhuizen ze naar een ander land. Zo dreigde de toenmalige Shell-ceo Jeroen van der Veer ooit de raffinaderij in Pernis naar België te verplaatsen. Shell kreeg niet zijn zin, maar de raffinaderij staat nog steeds in Pernis. Een lopende fabriek sluiten en ergens anders weer opbouwen is een gigantische kapitaalvernietiging. Volgens het CPB is er dan ook geen bewijs voor grote weglekeffecten.
Klimaatbeleid met ontmoediging van fossiele brandstoffen vindt wereldwijd steeds bredere toepassing. In de EU, maar ook in de VS: in Californië via koolstofbeprijzing en in de rest van de VS met groene subsidies onder Bidens Inflation Reduction Act.
Ook landen als India en China, waar weliswaar 70% tot 80% van de energieproductie nog gebaseerd is op kolen, zetten agressief in op niet-fossiele energieproductie. Dus waar zouden de Tata Steels van deze wereld naartoe moeten? Ze zullen overal tegen steeds strenger klimaatbeleid aanlopen.
‘Waar zouden de Tata Steels van deze wereld naar toe moeten? Ze zullen overal tegen steeds strenger beleid aanlopen’
Bovendien kunnen we ons tegen weglekeffecten wapenen met fiscale grenscorrecties. Onder de EU Carbon Border Adjustment Mechanisms (CBAMs) wordt een compenserende belasting geheven over emissie-intensieve importen uit landen zonder effectieve emissiebeprijzing. CBAMs zijn legaal onder de handelsregels van de Wereldhandelsorganisatie.
Het is niet meer dan redelijk CBAMs te baseren op integrale koolstofbeprijzing, waarbij fossiele subsidies meetellen als negatieve koolstofbeprijzing. Weglekkers krijgen dan over hun exporten naar de EU alsnog integrale koolstofbeprijzing. En de EU is zo’n grote markt dat dreigen met verplaatsing van vervuilende productie dan niet meer geloofwaardig is.
Poging tot afstel
Ook ongeloofwaardig is het argument van VNO’s Ingrid Thijssen, dat uitfaseren van fossiele subsidies wel zal moeten maar vooral heel geleidelijk. Bedrijven konden dit zien aankomen, al onder Balkenende IV heeft Nederland zich hieraan gecommitteerd. En Nederland deed dit met het Klimaatverdrag van Parijs opnieuw. Hier passen fossiele subsidies niet bij. De oproep van VNO-NCW tot vertraging lijkt dan ook meer op een poging tot afstel.
Modern industriebeleid staat minder huiverig tegenover subsidies. Maar die moeten dan wel gericht zijn op de bedrijven van morgen. Dus groene subsidies voor bedrijven met geloofwaardige transitieplannen of innovatieve, klimaatvriendelijke technologie zijn prima. Maar overheid, stop met het in leven houden van zombiebedrijven wier overleven van de fossiele subsidies afhangt. Faseer die subsidies uit, liever vandaag dan morgen.
Een opiniebijdrage van klimaatdeskundigen en economen Roel Beetsma, Pieter van Beukering, Jan Boersema, Arnoud Boot, Wouter Botzen, Robert Dur, Pieter Gautier, Reyer Gerlagh, Henri de Groot, Barbara Hogenboom, Patrick Huntjens, Bas Jacobs, Wendy Janssens, Franc Klaassen, Naomi Leefmans, Rik Leemans, Rick van der Ploeg, Sjak Smulders, Daan van Soest en Sweder van Wijnbergen.
