De kloof tussen stad en platteland bestaat niet (tenzij je het er steeds over hebt)
Hoeveel verschillen er ook zijn in de samenleving, met de zogenaamde kloof tussen stad en platteland valt het enorm mee. Toch wordt die veelvuldig aangehaald. Dat is gevaarlijk, want hoe meer we doen alsof de kloof bestaat, hoe meer die werkelijkheid wordt.
In de aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen was het hét onderwerp van gesprek: de kloof tussen stad en platteland.
‘Gapende kloof stad, platteland en politiek: vooral boeren zijn het vertrouwen kwijt’, kopte het AD. Lees het hier…Politici voelden zich genoodzaakt om er uitgebreid op te reageren. De daaropvolgende winst van de BoerBurgerBeweging (BBB) werd door haar eigen aanhang dan ook gevierd als een ‘zege van het platteland’.…en hier.
De aanhoudende discussies over stikstof en de boerenprotesten zetten deze kloof steeds hoger op de politieke agenda – zeker nu de BBB vanaf 13 juni de grootste fractie is in de Eerste Kamer. In deze debatten spreekt men van grote regionale ongelijkheden: verschil in welvaart, voorzieningen en infrastructuur. Deze verschillen zouden zo groot zijn, dat ze zelfs zouden leiden tot onbehagen en proteststemmen in plattelandsdorpen.Zo valt te lezen in dit stuk in De Groene Amsterdammer.
Is dit terecht? Is er sprake van een kloof tussen plattelandsbewoners met onbehagen aan de ene kant en (Rand)stedelingen aan de andere kant? En is de BBB-winst hier een bewijs van?
Voor het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) onderzochten wij de verschillen in onbehagen tussen regio’s. En wat bleek: op het platteland buiten de Randstad ervaart men dat de landelijke politiek niet voldoende oog heeft voor de regio waarin ze wonen, en is het maatschappelijk onbehagen gemiddeld iets groter.
Maar: de term ‘kloof’ is zwaar overtrokken.
De verschillen in onbehagen binnen de stad of binnen het platteland zijn namelijk veel groter dan ertussen. En dat scheve beeld heeft consequenties.
Te veel aandacht voor de vermeende kloof doet onrecht aan deze verschillen binnen regio’s. Bovendien kan het aanzetten tot vijanddenken: hoe meer we de verschillen zien en benadrukken, hoe meer ze tot leven komen.
[…]
Een bepaalde mate van maatschappelijk onbehagen in de samenleving is op zichzelf geen probleem, en kan zelfs een nuttig signaal zijn. Maar als maatschappelijk onbehagen zich concentreert bij specifieke groepen of op specifieke plekken, zou het kunnen dat groepen burgers ervaren dat de overheid en samenleving niet meer aan hun verwachtingen (kunnen) voldoen.
Dat kan zorgen voor maatschappelijke spanningen, de kloof tussen burger en overheid vergroten en de legitimiteit van overheidshandelen onder druk zetten.
Zeker in recente beleidsdossiers (denk aan de energietransitie en stikstofproblematiek) is brede maatschappelijke betrokkenheid vanuit heel Nederland juist onmisbaar.
Verlies niet uit het oog dat er binnen woonplaatsen en regio’s minstens even grote ongelijkheden bestaan in levenskansen
Het is dus goed dat er op dit moment aandacht is voor regionale ongelijkheden en wat dat doet met hoe mensen naar politiek en samenleving kijken. Het is zeker een politieke discussie waard hoe we in Nederland rijksgelden verdelen over gebieden en hoe er tot een goede afweging van regionale belangen op landelijk niveau gekomen kan worden.
Maar onze oproep in deze discussie is: verlies hierbij niet uit het oog dat er binnen woonplaatsen en regio’s minstens even grote ongelijkheden bestaan in levenskansen, en in gevoelens over de stand van de samenleving en de politiek.
Het tegenover elkaar zetten van gebieden in Nederland draagt niet bij aan een begrip van onderliggende problemen van groepen mensen die achterblijven in welvaart. Ongelijkheden in hulpbronnen en kansen, van iedereen en overal in Nederland, moeten aandacht krijgen in het beleid.
Sterker nog: hoe méér we een vergrootglas leggen op verschillen tussen gebieden, hoe meer we de suggestie van een kloof, waarin bewoners lijnrecht tegenover elkaar staan, wekken. Zoals we in eerder SCP-onderzoek constateerden, Lees dat onderzoek hier.zijn zulke sterke beelden over tegenstellingen niet zonder gevolgen.
Vijanddenken, wantrouwen en spanningen liggen op de loer. Op den duur kan het zelfs het functioneren van de democratie onder druk zetten. Uitvergrote tegenstellingen kunnen van de ‘stad-plattelandskloof’ een self-fulfilling prophecy maken.