Van Trump naar de BBB, desinformatie is dichterbij huis dan je denkt
Rond de overstromingen in Spanje werd weer veel nepnieuws verspreid om de rol van klimaatverandering te ontkennen, tot in een talkshow van de publieke omroep aan toe. Dat moeten we beter zien te voorkomen.
Meer dan tweehonderd doden, vele vermisten en drie dagen van nationale rouw: de overstromingen in Valencia trekken diepe sporen door de Spaanse samenleving. Alhoewel het een bekend regionaal weerfenomeen betreft, wijst de recordhoeveelheid neerslag ondubbelzinnig naar fossiel-aangedreven klimaatverandering.
De wetenschappelijke verklaring is dan ook vrij basaal. Er verdampt meer water uit de veel warmere Middellandse Zee terwijl de warmere atmosfeer meer waterdamp kan opnemen. Botst deze vochtige lucht op koude lucht dan valt er dus ook meer regen.
De wetenschap terzijde, zag Henk Vermeer het toch net even anders. Vorige week mocht het Tweede Kamerlid van de Boer Burger Beweging (BBB) in Café Kockelmann zijn verhaal doen. Allereerst was extreem weer van alle tijden: ‘Als u goed weet wat er in Valencia gebeurd is: in 1957 is dat ook al een keer gebeurd.’
Maar in de tussentijd was er wel degelijk wat veranderd, aldus Vermeer. Waar Nederland de rivieren meer ruimte had gegeven, daar had de Spaanse overheid deze ruimte juist beperkt: ‘Ze hebben daar de laatste jaren heel veel dammen gesloopt omdat dat goed zou zijn voor de biodiversiteit. En vervolgens is alle buffercapaciteit weg.’
Dammen afbreken
In de oren van een niet-geïnformeerde kijker – of talkshow host – klinkt dat best aannemelijk. Er blijkt zelfs een Europees initiatief bestaat om dammen in rivieren af te breken en Spanje is een van de koplopers. En dan staat de wereld ineens op z’n kop: niet klimaatverandering maar doorgeslagen natuurbeleid is medeverantwoordelijk voor de doden en voor de miljarden aan schade.
In de oren van een geïnformeerde kijker klinkt dit alles als complete onzin. Het gaat om kleine dammen die niet aangelegd zijn voor het tegengaan van overstromingen en in de regio Valencia zijn nauwelijks dammen weggehaald (dat gebeurde vooral in Noord-Spanje). Als ze er nog waren geweest, zou de vernietigende kracht van water- en modderstromen intact gebleven zijn.
Brabant
Bij nader inzien is ‘het zijn de dammen’ een stukje desinformatie dat gretig verspreid wordt door extreemrechtse politici en twitteraars. Eind 2023 gaf Marcel de Graaff, toenmalig lid van het Europees Parlement namens Forum voor Democratie, al gelijkluidend commentaar op overstromingen die destijds in Brabant plaatsvonden: ‘Vorig jaar recordaantal dammen in de EU afgebroken. Hé, kijk nu, overstromingen!’
Hetzelfde commentaar volgde later op overstromingen in Centraal- en Oost-Europa. En de Spaanse extreemrechtse partij Vox doet er nu alles aan om het nepnieuws in Spanje aan de man te brengen.
Bij desinformatie denken we misschien aan Donald Trump en Elon Musk. Maar de uitspraken van het BBB-Kamerlid laten zien dat de rot dichterbij zit dan we denken. Tel daarbij op dat Vermeer ook nog te gast was bij de klimaatontkenners van Clintel. Sinds 2019 is deze stichting bezig om twijfel te zaaien over klimaatwetenschap.
Handelaren in twijfel
[…] En met een beetje aanpassing is er geen ingrijpend klimaatbeleid nodig. Gewoon de dammetjes terug in de Spaanse rivieren brengen en klaar is Kees (of Henk).
De waarheid is ongemakkelijker voor een politieke partij die de belangen van big agro vertegenwoordigt. Overstromingen zoals die in Spanje worden namelijk verergerd door het kappen van bossen (waardoor water niet wordt vasthouden) en bodemverdichting, door de inzet van steeds zwaardere landbouwmachines (waardoor regenwater moeilijker infiltreert in de bodem).
Klimaatobstructie
Als je het niet over de rol van natuurvernietiging en landbouw bij klimaatrampen wil hebben, dan is desinformatie verspreiden een beproefde tactiek van ‘klimaatobstructie’. Want door onzekerheid te creëren kan de bereidheid tot ingrijpen afnemen.
Met hun grote bereik en politieke gekeuvel bieden talkshows een welkom platform voor klimaatdesinformatie. Hoe maken we de publieke sfeer daar weerbaar tegen? Vanwege een veel kleiner bereik heeft een factcheck achteraf weinig zin. Wat wél zou helpen is de makkelijk pratende sidekick vervangen door iemand met verstand van zaken.