DUTILHHUIS

Nieuwe internationale afspraken moeten Antarctica beschermen

Geopolitiek  OPINIE

Het internationale verdragssysteem dat staten verbiedt om op de zuidpool commerciële en militaire activiteiten te ondernemen, staat onder druk, schrijft Florentine Vos. Stop de wedloop om Antarctica.

Wie denkt aan Antarctica, het meest zuidelijke continent op aarde, denkt al snel aan uitgestrekte ijsvlaktes en pinguïns. Dat beeld klopt: 98 procent van Antarctica is bedekt met ijs en er zijn meer dan 40 miljoen pinguïns te vinden.

Maar Antarctica is zoveel meer dan een bevroren woestenij en een pinguïn-walhalla. Het beslaat bijna 10 procent van het totale aardlandoppervlak en maar liefst 60 procent van de wereldwijde zoetwatervoorraad bevindt zich hier. Het gebied is van groot geopolitiek en wetenschappelijk belang. Antarctica is gelegen aan enkele belangrijke zeeroutes voor militaire en handelsdoeleinden. Het is ook een uitstekende locatie voor apparatuur voor satellietcommunicatie om bijvoorbeeld militaire inlichtingen te verzamelen. Het continent is cruciaal voor klimaatonderzoek, astrofysica, oceanografie en vele andere wetenschappen.

Bovendien zit Antarctica tjokvol waardevolle mineralen zoals koper, goud, zilver, uranium, diamanten, kobalt, mangaan, ijzer en steenkool. Mineralen die nodig zijn voor bijvoorbeeld telefoons, computers, zonnepanelen en elektrische voertuigen. En in mei bleek dat Rusland in dit gebied een olie- en gasvoorraad heeft gevonden die zo groot is dat deze wel veertien jaar aan de mondiale vraag naar olie en gas kan voldoen.

Oude aanspraken

Het is onbeslist van wie Antarctica en al zijn rijkdom is. Meerdere landen menen dat een deel hen toebehoort. Sinds begin twintigste eeuw beweren zeven landen – het Verenigd Koninkrijk, Argentinië, Australië, Chili, Frankrijk, Nieuw-Zeeland en Noorwegen – dat ze historisch recht hebben op Antarctisch gebied. Maar behalve deze landen onderling erkent niemand deze oude aanspraken op territoriale soevereiniteit in Antarctica. Tijdens de Koude Oorlog hebben de Verenigde Staten en Rusland zich voorbehouden om in de toekomst ook dergelijke aanspraken te maken. En weer andere geïnteresseerde landen dienen zich aan, zoals China. Slechts 15 procent van Antarctica is nog niet opgeëist.

Omdat verschillende landen dezelfde gebieden opeisen, dreigt een geopolitiek conflict. In de jaren veertig en vijftig waren er al eens beschietingen over en weer tussen Argentinië en het Verenigd Koninkrijk. De laatste jaren is het risico op een conflict verder toegenomen. Het is namelijk interessanter geworden voor landen om bepaalde delen Antarctisch gebied te hebben, bijvoorbeeld om daar mijnbouw te ontwikkelen. Er zijn niet alleen meer minerale hulpbronnen ontdekt in Antarctica, deze worden ook beter bereikbaar door klimaatverandering en technologische ontwikkelingen.

De tijd dringt

De wereld heeft tot 2048 om tot een gezamenlijke oplossing te komen. Dat lijkt misschien ver in de toekomst, maar dat is amper genoeg tijd om te onderhandelen en overeenstemming te bereiken over een volledig pakket aan mijnbouwregels of een voortgezet mijnbouwverbod in Antarctica. Het duurde decennia voordat er op grote lijnen overeenstemming was over de diepzeemijnbouw en de onderhandelingen over nadere regelgeving slepen zich al tientallen jaren voort. Landen hadden eveneens twee decennia nodig om in 2023 tot een overeenkomst te komen ter bescherming van de biodiversiteit op volle zee.

Het is onduidelijk of er überhaupt voldoende politieke wil is om mee te werken aan zo’n complex multilateraal verdrag voor Antarctica. Als de internationale gemeenschap er niet in slaagt om tot een nieuwe overeenkomst te komen, ontketent dat waarschijnlijk een wedloop om grondstoffen en territorium in Antarctica. Dat kan voor het zuidelijke continent desastreus uitpakken.