KETI KOTI: Nederlanders raakten met de Bijbel in de hand betrokken bij de slavernij
Via oude en nieuwe kunst kunnen bezoekers van de tentoonstelling Christendom en slavernij in het Catharijneconvent in Utrecht, reflecteren op de relatie tussen kerk en slavernij. ‘We wijzen niet met een vinger, maar er is onrecht en leed geweest, met alle consequenties tot nu toe’.
[…]
Een komma, geen punt
Dat wordt overtuigend bewezen in de eerste grote Nederlandse overzichtstentoonstelling over de relatie tussen het christendom en de slavernij. Vanaf deze zaterdag is die te bezichtigen in het Catharijneconvent in Utrecht. De expositie kwam tot stand na intensieve gesprekken tussen (migranten)kerken, nazaten van tot slaaf gemaakten, theatermakers en wetenschappers. De samenstellers maakten gebruik van de nieuwe bevindingen uit het nog lopende onderzoek ‘Kerk en Slavernij’ van de Protestante Theologische Universiteit, VU en de University of Curaçao.
De concrete aanleiding voor de expositie is het Herdenkingsjaar Slavernijverleden. Precies een jaar geleden, aan de vooravond van Ketikoti, kwam er bovendien een ‘schuldbelijdenis’ van de Raad van Kerken. De expositie is een logisch gevolg, zegt conservator Madelon Grant. “Die schuldbelijdenis was een eerste stap op weg naar een heilzame verwerking met het verleden. Een komma, geen punt.”
Vandaar deze tentoonstelling over die gevoelige relatie tussen christendom en slavernij. “Nederlanders raakten letterlijk met de Bijbel in de hand betrokken bij de slavernij”, zegt de conservator.
[…]
Vloek van Cham
Meteen bij het begin van de expositie worden de bezoekers toegesproken. Acteur Gustav Borreman richt zich via een levensgroot videoscherm rechtstreeks tot hen: “Bent u moe van alle aandacht voor het slavernijverleden? Bent u van mening dat wat gebeurd is, gebeurd is? En nu verder.”
[…]
Een Bijbelse goedkeuring voor slavernij zagen veel christenen – maar lang niet allemaal – in de zogeheten ‘vloek van Cham’. […]
Executie van Tula
Met de Bijbel in de hand was ook een andere conclusie te trekken, vond bijvoorbeeld de slaafgemaakte Tula. Hij leidde in 1795 een grote opstand van tot staaf gemaakten op Curaçao. Op de expositie is een ‘diorama’ van zijn executie (een soort poppenvoorstelling) te zien van Rita Maasdamme. Volgens Tula was iedereen gelijk. “Komen alle mensen niet voort uit Adam en Eva?”
[…]
Op basis van het tentoongestelde materiaal blijkt dat de toenmalige Nederduits Gereformeerde kerk flink profiteerde van het koloniale avontuur. Soms hadden predikanten – uit geldnood – een eigen plantage met slaafgemaakten. Families die rijk waren geworden door de slavenhandel doneerden flinke sommen geld aan de kerk.
De diaconie van Groningen had een belang in de overzeese handel en kreeg zo inkomsten. Of dat voor meer diaconieën gold, wordt nog onderzocht. Er was zelfs een speciale ’slavenbelasting’ waar de kerk van profiteerde. In een kasboek op de expositie zien we dat iemand 4 gulden, 14 stuivers en 8 duiten moet betalen ‘voor kerk en armen(zorg)’ na de verkoop van vier slaafgemaakten.
Christelijke tegenstemmen
[…]
Of neem Roosje, vertelt Grant, een slaafgemaakte vrouw die vermoedelijk het bed deelde met haar meester Brandes. Ze werd verliefd op een andere slaafgemaakte en ontvlucht enkele dagen het huis uit angst voor haar baas. Bij terugkomst ranselde hij haar af en verkocht haar. “Mensen maakten in zware omstandigheden de keuze hun hart te volgen, met alle gevolgen van dien. Heel indrukwekkend”.
Christenen hebben de slavernij in stand gehouden, maar ze hebben ook mede aan de wieg gestaan van de afschaffing van de slavernij. […]
Maar tegelijkertijd blijkt dat de Hervormde kerk pas in 1858, een paar jaar voor de officiële afschaffing van de slavernij, zich ertegen uitsprak.
Echo van het verleden
Het Catharijneconvent wil niemand schuld aanpraten, zegt Grant, maar met deze tentoonstelling vooral kennis leveren. “Zodat iedereen, christen of niet, zich een mening kan vormen.” Ze beseft dat het een gepolariseerd onderwerp is, niet iedereen staat er open voor. Bijna een kwart van de christelijke kiezers stemde PVV. Kan ze die ook bereiken? Grant: “Het zou mooi zijn als alle bezoekers iemand meenemen die moeite heeft met de hele discussie over het slavernijverleden. Dat ze samen kunnen kijken en na afloop erover in gesprek kunnen. Die discussie is voor ons waardevol”.