FORMATIE: Schrijver Antonio Scurati over populisme en radicaal-rechts: ‘Het ware gevaar schuilt in de dagelijkse erosie van de democratie’
© Mirjam Vissers Artwork – met genereuze toestemming van de kunstenares
INTERVIEW Antonio Scurati | schrijver
Tijdens de Europese verkiezingen kijkt de Italiaanse succesauteur Antonio Scurati (54) naar Italië en Europa in tijden van radicaal-rechts populisme. Bezorgd om wat komen zal, is hij niet: „Er is nu al iets om ons zorgen over te maken.”
In Italië zijn televisiedebatten verbale vechtpartijen geworden. Rationele argumenten doen er niet meer toe
Aan de vooravond van de Europese verkiezingen verkeert radicaal-rechts in Europa in een winning mood. Populistische politici hebben veel van Mussolini geleerd, zegt Scurati. Behalve fascist was de Duce bovenal een populist, legt hij uit in zijn essay Fascisme en populisme – Mussolini nu.
De dictator begon als journalist, aan het roer van het socialistische partijblad Avanti! (‘Vooruit’). Hij maakte korte metten met de taaie taal van zijn voorgangers, waardoor de verkoopcijfers verviervoudigden. „Bij de krant leerde hij communiceren met het volk. Zijn commentaarstukken waren zeer doeltreffend.”
Schreef Mussolini goed?
„Hij schreef trefzeker, in korte zinnen. En zonder zich te bekommeren om enige samenhang tussen wat hij schreef en de werkelijkheid. Of tussen wat hij die dag zou verkondigen en de dag erna. Stuk voor stuk waren het slogans, voorafgegaan door die onvermijdelijke ‘ik’. Mussolini gebruikte de krant net zoals populistische politici zich tegenwoordig bedienen van X (het vroegere Twitter, red.).”
Valt u iets op aan de politieke communicatie tijdens deze verkiezingscampagne?
„Dat die naar pure propaganda afglijdt, en dat de journalistieke berichtgeving – in elk geval in Italië – zich neerlegt bij die tendens. Rond élk standpunt en thema heerst een enorme polarisering, met kwalijke gevolgen voor de kwaliteit van het publieke debat. In Italië zijn televisiedebatten verbale vechtpartijen geworden. Rationele argumenten doen er niet meer toe.
Een democratisch systeem onderscheidt zich juist door de manier waarop de rechten van minderheden worden gewaarborgd
„Ook kranten gaan mee in die ‘brutalisering’ van het publieke debat en van de politieke communicatie. Ik gebruik doelbewust ‘brutalisering’, het sleutelwoord dat Hannah Arendt al in haar standaardwerk ‘Totalitarisme’ (over de oorsprong van nazifascisme en stalinisme, red.) introduceerde. De geschreven pers was in Italië altijd al partijdig. Veel kranten zijn verbonden aan partijen en ideologische groeperingen. Maar we zitten nu in een nieuwe fase van ontsporing, met dagbladen die critici van deze regering persoonlijk aanvallen en die de spreekbuis zijn geworden van de premier.”
Populistische politici zeggen dat alleen zij de spreekbuis zijn van het volk.
„Zoals Mussolini zei: ‘Ik ben het volk en het volk ben ik’. Dat uitgangspunt leidt tot de extreme verpersoonlijking van de politiek en de totale identificatie met de leider. Na hem zouden vele anderen dat imiteren, met verontrustende antidemocratische gevolgen.
„Wie wetenschappelijke, technische of humanistische kennis heeft, wordt gewantrouwd, in diskrediet gebracht, gemarginaliseerd. Er is geen respect meer voor feiten, kennis en ervaring. Voor populisten is die marginalisering van kennisdragers noodzakelijk, want kennis is de bron van een kritische houding jegens de macht. Daarna word je hun schietschijf. Nationalistische partijen trekken van leer tegen de ‘technocraten van Brussel’. En in Italië worden schrijvers kop van Jut.”
Het is een noodzakelijke stap in het ‘misbaar’ maken van kennis en inzicht. Zodra kennisdragers succesvol zijn gemarginaliseerd, zegt Scurati, wordt kritiek geven, of oppositie voeren, ook niet langer getolereerd. „Ze maken geen tegenstander, maar een vijand van je”, zegt de auteur. „En daarna wordt ook het parlement in diskrediet gebracht.”