Productie, protest en zorg voor de planeet: hoe het ongemakkelijke huwelijk tussen Europa en de boeren al decennia standhoudt
Na demonstraties in heel Europa bespreken de EU-ministers van Landbouw dinsdag maatregelen om de boeren tegemoet te komen. Ondanks alle miljardensubsidies wordt zestig jaar Europees landbouwbeleid gekenmerkt door boerenonvrede. Waar gaat het mis?
Begin dit jaar waren ze er ineens, in tal van Europese landen: demonstrerende boeren op hun trekkers, die zich in veel gevallen keerden tegen de bemoeienis van de Europese Unie met hun bedrijf. Bij demonstraties in Brussel dumpten ze mest, trokken een standbeeld omver en staken autobanden in de fik. De politie sloeg terug met waterkanonnen en traangas. Maar van de kant van leidende Europese politici klonken zalvende woorden over boeren die begrip en een luisterend oor verdienen.
[…]
De landbouwlobby zal vermoedelijk dus een overwinning boeken, en niet voor het eerst. De Europese Unie worstelt al meer dan zestig jaar met haar boeren. In die periode kregen de boeren in totaal 3.246 miljard euro aan subsidies, zo becijferde Het Financieele Dagblad onlangs. Toch klagen veel boeren nog altijd dat zij het hoofd nauwelijks boven water kunnen houden.
Met het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) wilde grondlegger Sicco Mansholt in eerste instantie zeker stellen dat de Europese keuterboeren een fatsoenlijke boterham konden verdienen. Het voorkomen van voedselschaarste, zoals Europa in de Tweede Wereldoorlog had meegemaakt, was een mooie bijkomstigheid, die Mansholt later ook omarmde. Begin jaren zestig ging het GLB van start. De Europese Economische Gemeenschap (EEG), de voorloper van de EU, garandeerde minimumprijzen voor alle landbouwproducten. Tegelijkertijd werd de Europese markt met importtarieven afgeschermd tegen buitenlandse concurrenten.
Roep om verduurzaming
Ook na de hervorming bleef het GLB schaalvergroting stimuleren. Wie veel subsidie wilde hebben, moest andere boerderijen overnemen. Tegenwoordig strijkt een kwart van de boeren maar liefst 84 procent van de subsidies op.
[…]
Sinds de jaren zestig zijn miljarden aan subsidies naar landbouw gegaan, tegenwoordig zo’n 60 miljard euro op jaarbasis. Toch is de economische basis van de landbouw wankel gebleven: veel boeren hebben grote moeite om hun bedrijf in stand te houden. In elke andere sector zou dat leiden tot een sanering waarbij alleen de sterkste bedrijven overblijven. Die beweging is ook zichtbaar in de landbouw, waar het aantal bedrijven steeds kleiner wordt. Toch zijn er boeren die blijven ploeteren tegen een laag inkomen, met subsidie van de EU.
[…]
Er speelt nog iets anders mee: de mystiek van het boerenbestaan. De boer staat voor de ‘echte’ Nederlander, Duitser of Fransman, verbonden met zijn grond, een eerlijke en harde werker die wordt gedwarsboomd door een stadse elite met haar groene dromen. […] Zo profiteert de boer van de conservatieve wind die door Europa waait.
Dinsdag zullen de Europese ministers van Landbouw de boeren vermoedelijk opnieuw tegemoetkomen. Het zou de boeren verlossen van een aantal gehate milieuverplichtingen en de bijkomende bureaucratische rompslomp. Maar de onderliggende problemen blijven onopgelost: de wankele economische basis van veel boerenbedrijven en de dringende noodzaak van vergroening, waardoor de landbouw minder schade toebrengt aan klimaat en biodiversiteit.