Het gevaar ligt op de loer dat ouderen alleen nog als financiële last worden gezien
COLUMN KUSTAW BESSEMS
Aan oplossingen voor de grote vraagstukken moet worden doorgewerkt, ongeacht het kabinet dat er zit. Dus het is in principe fijn dat ambtenaren voorbij de onvoorspelbare einddatum van een gelegenheidscoalitie kijken.
Maar poeh. Wat de ambtenaren dachten bij te dragen die het advies schreven over hoe de ouderenzorg kan worden uitgekleed? Het leverde in elk geval berichtgeving op waar de moed je van in de schoenen zakt: ‘Wat voor maatregelen er ook worden genomen, ouderen zullen in de toekomst minder zorg kunnen krijgen’, las het bericht in deze krant.
Hou maar op, jongens. De boel is niet meer te redden.
Over de auteur
Kustaw Bessems is columnist van de Volkskrant en host van de podcast Stuurloos. Hij heeft een bijzondere belangstelling voor openbaar bestuur. Columnisten hebben de vrijheid hun mening te geven en hoeven zich niet te houden aan de journalistieke regels voor objectiviteit.
Aan minister Conny Helder voor Langdurige Zorg (VVD), die het advies had laten uitbrengen, is ook geen motivational speaker verloren gegaan. ‘Het merendeel van de mensen zit toch te wachten tot de overheid het oplost’, sprak ze ons bestraffend toe in Trouw, ‘dat gaat niet gebeuren.’ En: ‘We moeten de zorgvraag naar beneden brengen, zodat mensen meer zelf moeten gaan doen.’
Je zou deze conclusies kunnen trekken: van het weinige dat bij de overheid nog te halen is, moet je binnenklauwen wat je kunt. En verder is het: red jezelf, dus goed op je centen zitten.
Ik las het rapport. Een lange voettocht door mul woestijnzand. De hoofdboodschap is dezelfde die al een jaar of veertig in rapporten wordt opgeschreven: er zijn straks meer ouderen die ouder worden en meer zorg nodig hebben, maar er zijn niet genoeg arbeidskrachten om daarin te voorzien. De lumineuze ideeën waar de minister mee wordt gevoed: minder zorg aanbieden of er meer geld voor vragen, of allebei. En misschien dat innovatie, efficiëntie en geschiktere woonvormen voor ouderen wat bijdragen.
Hoe je daarvan toch een heel rapport brouwt? Nou, zo: ‘Technologie kan in potentie zorgen voor een toename van de arbeidsproductiviteit: de zorg kan op hetzelfde kwaliteitsniveau geleverd worden met een lagere personeel-cliëntverhouding dankzij de inzet van technologie. Deze maatregel maakt het mogelijk dat personeel op andere, effectievere, plaatsen ingezet kan worden, wat goed is voor de personele en financiële houdbaarheid.’
Vooruitzien is zeer gewenst, maar er zouden minstens twee dingen bij moeten horen. Ten eerste: begin bij de (toekomstige) ouderen en bij de mensen uit de praktijk. Dit stuk is opgesteld door een ploeg – vaak financiële – beleidsambtenaren. Er is gesproken met voornamelijk managers en bestuurders. Geen wonder dat het fantasieloos wordt.
Ten tweede: als er nou íéts is waar je als politicus een gezamenlijke opgave van zou kunnen maken die Nederlanders bindt en mobiliseert, is het: hoe kunnen we zorgen dat alle ouderen straks een goed leven hebben?
Alleen een noodlottig einde voorspellen en mensen vermanen, daarmee krijg je voor elkaar dat ze gaan tegenhangen. En het gevaar ligt op de loer dat ouderen alleen nog als financiële last worden gezien.
Wil je geloofwaardig enthousiasmeren, dan moet je wel eerst rekenschap over je fouten afleggen. Bejaardenhuizen afschaffen zonder dat er iets anders was tussen zelfstandig wonen en het verpleeghuis in, bijvoorbeeld.
Je moet je eigen zaakjes op orde hebben. Jeroen Wester beschreef in NRC tot in hemeltergend detail hoe zelfs hij, gespecialiseerd redacteur, verdwaalde in het zorgstelsel toen hij zijn oom probeerde te helpen bij de aanvraag voor wat hulp in het huishouden. Heel Nederland herkent dit. Het is óók niet overtuigend om te waarschuwen voor een tekort aan zorgmedewerkers – hoe terecht ook – zolang de omstandigheden waaronder mensen nu in verpleeghuizen en thuiszorg werken niet stukken beter worden.
Fataal is dat een oude fout wordt herhaald: direct bezuinigen. Als de rampzalige Rutte-jaren ons iets hebben geleerd, dan is het dat grote hervormingen met een gelijktijdige bezuiniging erbovenop slachtoffers maken en dat herstelwerkzaamheden alleen maar meer kosten. Ouderenzorg zal er in 2040 helemaal anders uitzien, zegt Helder terecht. Dan zul je op korte termijn juist moeten investeren om tegen die tijd voordeliger uit te zijn.
Het stomme is: voor veel mensen in de ouderenzorg is dit allemaal gesneden koek. Die zijn al volop bezig. Die praten al met ouderen en hun netwerk over wat ze graag willen en wat ze zouden kunnen. Die werken al samen met collega’s uit andere takken van de zorg om zo veel mogelijk hulp thuis te geven. Het regent daar nuttige ideeën, maar praktische en formele beperkingen zitten in de weg. Als ik haar Kamerbrieven lees, dan weet Helder dit. Waarom dan niet inspireren en de weg vrijmaken in plaats van dreigen?
Misschien is dit de mismatch: uit alles blijkt dat in een goed leven voor ouderen alleen is te voorzien met gezamenlijke voorzieningen. Zoals die woonvormen waarin ouderen meer op anderen zouden leunen en die Helder op zich ook af en toe wel noemt. Toch is het motto van haar hele operatie: ‘Zelf als het kan. Thuis als het kan. Digitaal als het kan.’ Dat schreeuwt eenzaamheid, geen samenwerking. Maar het vat wel perfect de grondhouding van de Rijksoverheid samen.
De toekomst staat niet vast, zoals het in ambtelijke rapporten kan lijken. Ja, het probleem is groot. Maar juist gesteld voor grote problemen komen mensen tot prestaties die je van tevoren niet had kunnen dromen. Dat is het hele verhaal van onze vooruitgang. Gezocht wordt een kabinet dat daarin vooropgaat.