Onze oudste voorouders met kaken ontdekt: visjes die op de bodem schuilden voor zeeschorpioenen
Eigenlijk bent u een landvis. Nee, dat is niet bedoeld als belediging. De vissen die honderden miljoenen jaren geleden het land op kropen, zijn nou eenmaal de voorouders van alle gewervelden op het land, van amfibieën tot zoogdieren.
Vissen zijn zo bezien een behoorlijk succesnummer. Maar vinnen verruilen voor poten en kieuwen voor longen waren niet de enige cruciale ontwikkelingen die ze hiervoor doormaakten. Ze hadden het waarschijnlijk nooit zo ver geschopt als ze een handigheidje misten waar we nog elke dag van profiteren: kaken. Die boden een scala aan nieuwe mogelijkheden, van het kraken van schelpen tot letterlijk van je af kunnen bijten.
Het begrip over de begindagen van de kaak is in een klap enorm toegenomen dankzij een spectaculaire fossielenvondst in China, waarover onlangs vier studies in het wetenschappelijke tijdschrift Nature verschenen. De fossielen bevatten de oudste complete vissen met kaken ooit ontdekt.
Zeeschorpioenen van meer dan een meter
Het gaat om vissen die bijna 440 miljoen jaar geleden leefden, in een tijd die geologen het Siluur noemen. Op land hadden kriebelbeestjes als duizendpoten en spinachtigen het rijk alleen. In zee stonden geen haaien en orka’s boven aan de voedselketen, maar zeeschorpioenen van meer dan een meter. Verreweg de meeste vissen moesten het zonder kaken stellen, veel hiervan waren voorzien van imposante bepantsering van uitwendig bot.
Dat er ook vissen met kaken rondzwommen, dachten onderzoekers al wel, maar het ontbrak aan goed bewaarde fossielen. Daar brengt de Chinese schatkamer verandering in: deze fossielen zijn ruim 10 miljoen jaar ouder dan de oudste complete exemplaren tot dusverre. Een gesteentelaag van nog eens 3 miljoen jaar ouder bevatte daarnaast het oudste stuk vissengebit ooit, een aanwijzing voor nóg oudere kaken.