Toen zijn vrouw Lam de Wolf dementie kreeg, begon kunstenaar Jos Houweling haar vervreemdende en soms grappige uitspraken te verwerken in collages. Eerst alleen voor zichzelf, maar nu heeft hij er na enige twijfel toch ook een boek van gemaakt.
Ze is niet meer thuis. En toch is ze er. Jos Houweling (79) stelt het zelf vast, in het huis in Amstelveen dat hij deelde met zijn vrouw Lam de Wolf (72). ‘Ik zit nu in een museum van Lam.’ Ze zijn allebei kunstenaar. En aan alle wanden van de woonkamer hangen haar kunstwerken. Ze werkte met textiel en plastic, maakte wandsculpturen, installaties en sieraden, maar ook performances en poëzie. Op een muur staat nu in repen wit plastic: ‘Langzaam, Eenzaam, Eens saam, Samen een.’
Ooit zag hun woonkamer er anders uit. Er was ook plek voor zijn kunst, zijn foto’s en collages. ‘Maar voor Lam was het beter zo, zij had houvast aan haar eigen kunstwerken om haar heen.’ De Wolf kreeg dementie. Houweling zag haar veranderen en noteerde wat ze zei. Verwarde, ontredderde en soms achterdochtige uitspraken. Honderden van die uitspraken bundelde Houweling in zijn nieuwe boek De stem van Loes (Loes is haar meisjesnaam). Hij verwerkte ze in digitale collages. De zinnen staan op de lege, soms ingekleurde, gezichten van filmactrices. ‘Ik wil naar huis’, bijvoorbeeld. Maar ook: ‘Weet jij waar Jos is?’
[…]
Werken aan meerdere series tegelijk
Sinds zijn pensionering in 2010 is hij weer vaker boeken gaan maken, met absurde verhaaltjes, tekeningen en collages. Telkens is hij materiaal aan het verzamelen en aan het ordenen. ‘Ik werk aan vier of vijf series tegelijk, en dan na een tijd denk ik: daar maak ik een boek van.’ Tegelijk met De stem van Loes verschenen nog twee andere boeken met collages.
De uitspraken van zijn demente vrouw, daar had hij eerst helemaal geen plannen mee. Hij noteerde ze, zoals hij eerder ook de uitspraken van zijn vader had opgeschreven, toen die op hoge leeftijd in de war raakte. ‘Ik moest wel bij haar in de buurt blijven als ik zat te schrijven. Als ze me niet zag, dan ging ze de straat op om me te zoeken.’
De Wolf is jarenlang thuis gebleven terwijl ze steeds zieker werd. ‘Van de een op de andere dag kon ze niet meer lopen, dat wordt ook in de hersenen geregeld. Dat heb ik drie dagen volgehouden, maar toen kwam de huisarts en hij zei: ‘We houden ermee op.’ Ik vond het vreselijk om haar uit huis te halen.’
Zij miste hem ook, blijkt uit het boek. Toen hij langskwam in het verpleeghuis zei ze een keer: ‘Ik heb je de hele dag gezocht. Je was heel lang weg, zat je onder een tafel?’ Houweling: ‘Dat is toch een prachtig beeld, dat ik onder een tafel zit?’ Dit soort kleine momenten van vervreemding maakten de situatie ‘dragelijk’, zegt hij.
[…]
Tijdens het gesprek ligt De stem van Loes gesloten op tafel, in het thuismuseum van Lam de Wolf. Houweling heeft het boek sinds het is gedrukt niet ingekeken. ‘Het is te pijnlijk’, zegt hij.
Jos Houweling: De stem van Loes. Voetnoot; 304 pagina’s; € 36.
LAM DE WOLF
Lam de Wolf (meisjesnaam Loes) had tussen 1980 en 2017 28 solo-exposities, nam deel aan 36 groepstentoonstellingen en maakte tien dvd’s en elf boeken. Haar werk is opgenomen in de collecties van het Stedelijk Museum Amsterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, Centraal Museum, het Textielmuseum en het Coda Museum. Ze gaf 25 jaar lang les op de Gerrit Rietveld Academie en het Sandberg Instituut in Amsterdam.
