Dutilhhuis

Podcast: Antifascisme verbieden, dat is pas fascistisch – Stel haatzaaien strafbaar

---

Rosan Smits | Fascisme krijgt ruimte door een hardnekkige misvatting: dat jij het niet kan stoppen. Dat klopt niet. Gezamenlijk kunnen we ons weren tegen de woede en het wantrouwen die onze democratie overspoelen. Dat komt neer op een simpele keuze – die keuze is aan jou.

---

Lex Bohlmeijer in gesprek met Léonie de Jonge | De afgelopen jaren is de grens tussen centrumrechts en uiterst rechts steeds vager geworden, ziet de 34-jarige hoogleraar rechtsextremismeonderzoek Léonie de Jonge. Ook al gaat het over ‘remigratie’ in plaats van over deportaties, en ook al stemt een kwart van de Nederlanders inmiddels voor ‘the hard right’: het blijft een radicale, antidemocratische stroming.

---

Rosan Smits in gesprek met Rinke Verkerk | Het is twee na de aanslag van Hamas op Israëlische burgers. En al twee jaar krijgt Israel een vrijbrief van zijn bondgenoten om de Palestijnen te vernietigen. Een gesprek over de belangrijkste inzichten over genocide, het einde van het internationaal recht en hoe je daar persoonlijk toe te verhouden.

---

Stel haatzaaien wel strafbaar

Wie de leugen noteert als feit, schuift het kader van het aanvaardbare nog verder naar rechts – Volkskrant 04NOV2025 Column Marcia Luyten

Jawel, daar was Wilders’ volgende stap in het Draaiboek Trump. Met een X-bericht suggereerde hij vrijdagmiddag dat er met stembussen en verkiezingssoftware is gesjoemeld. Zo begon eind 2020 de bestorming van het Capitool, met election denial, het afwijzen en verdacht maken van een verkiezingsuitslag. Zou normaal gesproken een Kamervoorzitter zich vierkant opstellen achter de onafhankelijke Kiesraad, van PVV-Kamervoorzitter Martin Bosma is niks vernomen.

Nu volgt Wilders al lang de lijn Poetin-Orbán-Trump. De dag na de Nederlandse verkiezingen schreef het staatspersbureau van het Kremlin dat er voor de PVV-leider geen eerlijk speelveld was, dat de deep state had gewonnen. En dus bespeelde Wilders weer even gretig als gedwee zijn toetsenbord.

Opvallender dan Wilders’ hint naar stembusfraude is de reactie van de grootste en belangrijkste nieuwsorganisatie. Een kwartier na de tweet schreef de NOS: ‘Wilders deelt enkele berichten van mensen die twijfelen aan de gang van zaken rond de uitslagen.’ Niet om ook meteen de gevaarlijke gevolgen van zulk nepnieuws te duiden. Nee, de hoax werd verder uitgeserveerd: ‘In Zaanstad zouden bijvoorbeeld vijftien volle containers met gestelde stemmen weg zijn.’

Dat de gemeente Zaanstad zegt dat dit ‘pertinente onzin’ is, doet er dan al niet meer toe. De leugen is als nieuwsfeit genoteerd. En daarmee hebben de extreemrechtse partijen het kader van het aanvaardbare nog verder naar rechts verschoven.

Wilders’ kracht is het zaaien van verdeeldheid. Wakkere, onafhankelijke media zijn vangrails in de strijd tegen, ja toch echt, fascistische bewegingen. Gemakkelijke afwegingen zijn er niet: negeren of publiceren? En factchecks vereisen mankracht. Maar de tijd is voorbij dat de dienstdoende letterknecht achteloos tikkend een bruine tweet tot serieus nieuws verheft.

Raad van State: initiatiefwet SGP en JA21 over gebedsoproepen is in strijd met godsdienstvrijheid – NRC 03NOV2025

Moslimdiscriminatie SGP en JA21 maken er geen geheim van dat hun voorstel één geloof moet raken: de Islam. Dat is discriminerend en een „niet proportionele” beperking van de godsdienstvrijheid, vindt de Raad.

De Raad van State heeft „ernstige bezwaren” bij een initiatiefwetsvoorstel van de SGP en JA21 dat als doel heeft een einde te maken aan gebedsoproepen. In een maandag gepubliceerd advies schrijft de Afdeling advisering, het hoogste adviesorgaan van de regering, dat het voorstel voor een te grote beperking van de godsdienstvrijheid zorgt en in de praktijk discriminerend zou zijn jegens de islam.

Binnen de islam is het gebruikelijk om vanuit moskeeën op te roepen tot een gebed. Hoe vaak dit precies gebeurt is onduidelijk, maar volgens Tweede Kamerlid André Flach van de SGP en JA21-fractievoorzitter Joost Eerdmans is het in ieder geval te vaak. Zij dienden in april een wetsvoorstel in om het aantal gebedsoproepen te beperken. 

Wat ik vooral eng vond aan ‘Dit is fascisme’, is hoe niet-fascisten meewerken aan de opkomst van de fascisten – Volkskrant 03NOV2025 Column Aaf Brandt Corstius

Een vriendin van mij deelde op haar verjaardag, voor de verkiezingen, zelfgeprinte posters uit met de tekst ‘Zeg nee tegen fascisme’. We kregen met alle aanwezigen, variërend van puber tot boomer-achtige, een discussie over het woord fascisme. Het bleek moeilijk dat samen te vatten in een klinkende definitie.

Daarom kocht ik het boekje Dit is fascisme van politicoloog Rosan Smits, die in diverse fascistische landen heeft gewerkt. Ook zij erkent dat fascisme lastig te definiëren is, omdat het al gauw doet denken aan een bepaalde man met een kleine snor, en dat iedereen dan zal zeggen: ‘Ik ben geen fascist, want ik ben niet zo erg als Hitler.’ Kamervoorzitter Martin Bosma zei in mei 2024 nog dat Laurens Dassen van Volt de PVV niet extreemrechts mocht noemen: ‘Dat is een vergelijking met het nationaalsocialisme en dat gaat me zes stappen te ver.’

Dit is fascisme, hoewel uitgegeven met een verwarrend omslag van bollen in zachte pastelkleuren, is een extreem duidelijk boek. Fascisme is niet een eenduidige ideologie, maar een ‘politieke strategie’, zoals Smits het noemt: ‘Een strategie om een dominante groep te mobiliseren tegen een vermeende vijand.’ In allerlei onaangename varianten: ‘Elk land en elke tijd krijgt zijn eigen fascisme.’

Wat ik vooral eng vond aan het boekje, is hoe niet-fascisten meewerken aan de opkomst van de fascisten. Stadium drie van het fascistische draaiboek dat Smits beschrijft (na het ontstaan van een fascistische beweging en de organisatie ervan) is machtsverwerving. Dat gaat vaak gewoon via verkiezingen, zoals we allen weten. Andere rechtse partijen gaan de ideeën van de fascisten overnemen om bij de kiezers in de smaak te vallen. Of met ze samen regeren ‘omdat ze een nog grotere hekel hebben aan linkse partijen’. Journalisten en talkshowhosts ‘helpen hen te normaliseren’ door ze veel aan het woord te laten.

Dit wisten we al, maar het is toch goed dat iemand het opschrijft als onderdeel van het grote fascistische draaiboek. Het mag duidelijk zijn waar wij nu zelf ongeveer zitten in dat draaiboek, en dat we op een vrij cruciaal punt zijn aangeland, ik kijk hoopvol naar u, Rob Jetten.

Een ander inzicht was dat het niet gek is dat Amerika een fascistisch land aan het worden is, of al is. ‘Het regime-Trump steunt op de historische fundamenten van de slavernij en de racistische Jim Crow-wetten, die eind 19de eeuw zwarte Amerikaanse burgers hun grondrechten ontnamen.’ Een land dat zo lang zo afschuwelijk met zijn bevolking is omgegaan, heeft al een voedzame bodem voor fascisten. Fun fact: Hitler was geïnspireerd door de Amerikaanse methode van rassenscheiding.

Kritiek over ‘politieke neutraliteit’ Raad van State – NRC 03NOV2025

Gedurende De Graafs termijn kwam de Raad van State steeds vaker onder vuur te liggen van politici. BBB-leider Caroline van der Plas zei recent nog dat de Raad „te politiek gekleurd” was en dat er „veel D66-mensen” werkten. Wilders sprak eerder van „ongekozen bureaucraten” toen de Raad kritisch was op asielplannen van de regering.

De Graaf, oud-fractievoorzitter en erelid van D66, reageerde in Nieuwsuur bezorgd. Hij noemde Van der Plas’ woorden „tamelijk onthutsend” en „niet goed voor de democratische rechtstaat”. „We hebben niet meer negatieve adviezen gegeven dan bij kabinetten van Rutte, Balkenende en Kok”, pareerde hij onder meer. „Dus het heeft niets met partijpolitiek te maken.”

VNG noemt berichten waarin verkiezingsfraude wordt gesuggereerd ‘directe bedreiging voor de democratische rechtsstaat’ – NRC 03NOV2025

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) noemt de door Geert Wilders gedeelde berichten waarin verkiezingsfraude wordt gesuggereerd „een directe bedreiging voor de democratische rechtsstaat”. Dat blijkt uit een verklaring van VNG-voorzitter, de Utrechtse burgemeester Sharon Dijksma.

PVV-leider Geert Wilders vrijdag in een X-bericht twee afbeeldingen waarin de – onbewezen – suggestie wordt gewekt dat er in Zaanstad en Maastricht gesjoemeld is met stembiljetten tijdens de Tweede Kamerverkiezingen. In Wilders’ X-berichten bleef onduidelijk wie de tekst op de afbeeldingen geschreven heeft.

Van de berichten heeft de VNG met „grote zorg” kennisgenomen, schrijft Dijksma. „Deze aantijgingen zijn tendentieus, ontberen elke vorm van bewijs.” En: „Het verkiezingsproces wordt in de gemeenten met de grootste zorgvuldigheid en transparantie uitgevoerd.”

Een woordvoerder van de gemeente Zaanstad liet vrijdag aan NRC weten dat de berichtgeving „totaal niet waar is”. Er zijn in de stad geen meldingen binnengekomen van verdwenen stemmen. Ook de woordvoerder van de gemeente Maastricht liet weten „niks gehoord” te hebben over eventuele fraude. 

---

Als je een fascist zijn zondebok afpakt, komt hij gewoon met een nieuwe – Volkskrant 03NOV2025 COLUMN Sander Schimmelpenninck

Rechtsextremisme, ik blijf het hier stug herhalen, is een irrationele woede, die gaat over gevoelens, met spook- en vijandbeelden die worden aangepraat. De opwinding over asiel staat immers in geen verhouding tot de ernst en omvang van die problematiek. Net zoals eerder de opwinding over bestaansonzekerheid – weet u nog? – in geen verhouding stond tot de ernst en omvang van de bestaansonzekerheid.

Het ging er deze campagne niet één keer over, maar ons grootste probleem is de opwinding an sich. Het is de almaar toenemende consumptie van steeds onbetrouwbaardere media die onze democratie naar de rand van de afgrond brengt. Zolang de volgevroten meute in haar opwinding blijft hangen – Nederland is kapot! – komen we tot niets meer. Wie goed luistert, hoort bovendien dat het allang niet meer (alleen) om asiel gaat. Het gaat over etniciteit, ‘omvolking’ en remigratie, het deporteren van mensen die hier geboren zijn.Als je een fascist zijn zondebok afpakt, komt hij gewoon met een nieuwe.

Wanneer er geen immigratie meer zou zijn, gaat de focus naar ‘links’, transgenders en Nederlandse moslims; de keuze is reuze. Het geloofspakket van extreemrechts is overigens veel breder dan asiel, en bevat ook libertarische ideeën over de economie en cultureel conservatisme. Niemand ontkent nog dat verstandig en realistisch asielbeleid, waarbij de lasten eerlijker verdeeld worden, broodnodig is. Maar het idee dat welke asielmaatregel dan ook een acuut einde maakt aan de extreemrechtse hondsdolheid, is volstrekt naïef.

Het is van levensbelang dat het politieke midden (GL-PvdA, D66, CDA, VVD) gaat samenwerken en verregaande maatregelen neemt tegen de online verspreiding van fascisme en de desastreuze invloed van buitenlandse algoritmes. De Verenigde Staten laten zien dat het zomaar eens de laatste kans kan zijn.

SOMO: Wetsvoorstel strafbaarstelling “verheerlijking terrorisme” bedreiging voor democratische rechtsstaat: trek het in! 15AUG2025

De Nederlandse overheid heeft een conceptwetsvoorstel ingediend dat het “verheerlijken van terrorisme en het in het openbaar betuigen van steun aan terroristische organisaties” strafbaar zou maken. Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) heeft grote bezwaren over de inhoud én repercussies van deze voorgestelde wet, en heeft deze opgetekend in een reactie op de internetconsultatie(opens in new window) . Kort gezegd, pleit SOMO voor het intrekken van dit onnodige, onduidelijke en gevaarlijke wetsvoorstel.

SOMO maakt zich zorgen over de voorgestelde wet die het “verheerlijken van terrorisme” en het openbaar steunen van “terroristische organisaties” strafbaar stelt. Dat terrorisme een bedreiging kan zijn voor de Nederlandse samenleving, is niet te betwisten. Maar het wetsvoorstel zien wij absoluut niet als manier om de samenleving als geheel te beschermen. Sterker nog, vormt de wet naar ons inzien juist een bedreiging voor mensen die zich inzetten voor vrede en rechtvaardigheid.

Wat houdt “openbare verheerlijking van terrorisme” en “openbaar steun betuigen aan terroristische organisaties” precies in? Het wetsvoorstel komt niet verder dan het benoemen van één concreet voorbeeld: “Het openbaar zwaaien met een vlag van de terroristische organisatie Islamitische Staat (IS)”. Doordat het zeer onduidelijk blijft wat er onder de wet als strafbaar feit zal worden gezien, ontstaat er een enorm grijs gebied met veel ruimte voor het criminaliseren van onschuldige burgers.

Dit is een actueel gevaar rondom de aanhoudende genocide in Gaza. Politici hebben solidariteit met de Palestijnen onterecht en herhaaldelijk bestempeld als steun aan een een terroristische organisatie. Zoals The Rights Forum(opens in new window)  eerder schreef, gebeurde dit in september vorig jaar toen Esther Ouwehand een afbeelding van een watermeloen deelde op X. VVD-leider Dilan Yesilgöz reageerde(opens in new window)  hierop tijdens een Kamerdebat: de watermeloen – die algemeen bekend staat als nationaal Palestijns symbool – zou volgens haar symbool staan “voor de steun aan [terroristische organisatie] Hamas”. Dit is slechts één voorbeeld van een volstrekt onschuldige actie die bij invoering van de wet strafbaar zou kunnen worden gesteld.

Wat in Nederland voorlopig nog geen werkelijkheid is, is dat in het Verenigd Koninkrijk wel. Daar is een dergelijke antiterrorismewet al langer van kracht, met alle gevolgen van dien. Onlangs is actiegroep Palestine Action – die onder meer actie voert tegen wapenfabrikanten die zaken doen met Israël – onder deze bestaande wet bestempeld als terroristische beweging. Dit tot grote woede van onder meer Amnesty International(opens in new window) . Ondertussen zijn honderden mensen opgepakt(opens in new window)  die tijdens een demonstratie in Londen hun steun betuigden aan de actiegroep. De boodschap van de actievoerders, zoals te lezen was op talloze protestborden: “Stop de genocide”.

Antiterrorismewetgeving, zoals het wetsvoorstel dat in Nederland op tafel ligt, is kenmerkend voor autoritaire regimes. Het zet de deur open voor politieke vervolging en censuur, en ondermijnt de democratische rechtsstaat. Die kant moeten we als samenleving niet op. SOMO sluit zich daarom aan bij de duizenden mensenrechtenorganisaties, activisten, juristen en bezorgde burgers die hun zorgen al hebben geuit, en pleit voor het intrekken van het wetsvoorstel.

---

Apartheid als verdienmodel | Zo wordt Big Tech slapend rijk van Israëls wapenindustrie volgens Antony Loewenstein | Tegenlicht

Israëls geavanceerde wapens vernietigen Gaza. Volgens auteur en onderzoeksjournalist Antony Loewenstein is niet alleen Gaza een laboratorium voor wapens, maar heel Palestina een lab voor de surveillance industrie.

Israël wordt daarbij gesteund door een steeds luider klinkende overtuiging dat Israëlische levens moeten worden verdedigd ten koste van Palestijnse. Een kwade etno-nationalistische ideologie die ook in het Westen steeds meer in de mode raakt, waarschuwt Loewenstein in zijn boek The Palestine Laboratory.

Het idee dat elke Palestijn een bedreiging vormt, is zo mainstream dat iedereen in de gaten gehouden moet worden. En dat kan, door een geavanceerd surveillance systeem. Om dat systeem draaiende te houden, krijgt Israël al jaren hulp van Big Tech.

Eén van de snelst groeiende techbedrijven ter wereld is Palantir, genoemd naar een ziende steen met voorspellende krachten, uit Lord of the Rings. Volgens Loewenstein voorspelt de samenwerking tussen Israël en Palantir hoe Big Tech en staten steeds meer samen zullen optrekken om een bevolking te controleren, en uiteindelijk onderdrukken.

---

Toename van immigratie na de Brexit laat de grenzen zien van demagogie – Volkskrant 14OKT2025

Middenpartijen kunnen lering trekken uit de Brexit: in plaats van het harde discours van radicaal-rechts over te nemen, kunnen ze beter proberen migratie te reguleren binnen het kader van de rechtsstaat.

Veel Britten stemden in 2016 voor de Brexit omdat zij minder immigranten wilden. In plaats daarvan kregen zij er meer. Zowel de legale als de illegale migratie is toegenomen sinds het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie verliet.

De toename van de migratie laat zien hoe kortzichtig, bekrompen en demagogisch de Leave-campagne was. Zij illustreert ook hoe vals simpele beloften als Take back control zijn. ‘Verlost’ van de EU slaagde het VK er absoluut niet in de illegale immigratie onder controle te krijgen.

Toch past Europa geen leedvermaak, omdat de EU haar eigen problemen op het gebied van migratie evenmin heeft opgelost. Pas in de zomer van 2026, elf jaar na de ‘vluchtelingencrisis’ van 2015, treedt het Europees Migratiepact in werking. Critici zijn sceptisch over de effectiviteit daarvan.

---

Waarom wij onze genocideposter maakten – The Rights Forum NL 22OKT2025

BBB-partijleider Caroline van der Plas heeft aangekondigd aangifte tegen ons te doen vanwege onze posters voor de Gazakieswijzer. Waarom kozen we voor posters met de tekst ‘Zij kozen voor genocide’ en de afbeeldingen van Van der Plas, Geert Wilders en Dilan Yeşilgöz?

Ten tijde van een genocide moeten we ons uitspreken. Ook als dat ongemakkelijk is.

Sinds de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof in januari 2024 is er de plicht voor landen om genocide te voorkomen.  

Het overgrote deel van de genocide-experts wereldwijd heeft geconcludeerd dat er in Gaza genocide heeft plaatsgevonden.

Tienduizenden kinderen gedood of verminkt.
Verhongerd. Overleden aan te voorkomen ziekten.
Omgekomen onder het puin. Platgereden door tanks.
Honderdduizenden voor het leven getraumatiseerd.

---

The Rights Forum NL : Waarom wij ons op deze manier uitspreken tegen genocide

Wij zijn oprecht verontwaardigd over Nederlandse medeplichtigheid aan genocide. Nederland heeft in de eerste maanden na 7 oktober 2023 onvoorwaardelijke steun aan Israël verleend. Nederland heeft zich in die periode onthouden van stemming als er in de VN werd gestemd over een staakt-het-vuren. In de periode daarna bleef Nederland Israël materieel en politiek steunen.

Ook het kabinet Schoof waar BBB, PVV, VVD en NSC deel van uitmaken of uitmaakten heeft geen noemenswaardige maatregelen tegen Israël genomen om op die manier druk uit te oefenen om de genocidale handelingen van Israël te stoppen. Op het moment dat NSC-minister Veldkamp voorstelde om verdergaande maatregelen te nemen ging dat BBB en VVD klaarblijkelijk te ver en was dat een kabinetscrisis waard.

Nederlandse regeringspartijen hebben zich sinds 7 oktober 2023 tot het uiterste verzet tegen druk om maatregelen te nemen tegen Israël om de genocide te beëindigen of te voorkomen. Een voorbeeld daarvan is dat de Staat cassatie aantekende tegen de uitspraak van de rechter dat geen F-35 onderdelen meer aan Israël geleverd mochten worden. Een ander voorbeeld is de weigering om tot een militair embargo over te gaan en om (extra) steun aan UNRWA te geven. Coalitiepartij PVV heeft extra olie op het vuur gegooid door Palestijnen als een nepvolk te bestempelen.

Uitspraak Internationaal Gerechtshof

Op 26 januari 2024 sprak het Internationaal Gerechtshof uit dat het plausibel is dat Israël zich schuldig maakt aan genocide. Deze uitspraak bevestigde dat er sprake was van een ernstig risico op genocide en daarmee werd art.1 van het Genocideverdrag geactiveerd. Dat houdt onder meer in dat alle lidstaten bij het verdrag alles moeten doen om de genocide te voorkomen of te stoppen. Inmiddels heeft ook het overgrote deel van de genocide-experts wereldwijd geconcludeerd dat er in Gaza genocide heeft plaatsgevonden.

BBB medeverantwoordelijk

BBB heeft voortdurend steun aan Israël getoond. Dat ging zover dat Caroline van der Plas zelfs op Prinsjesdag vorige maand, na bijna twee jaar genocide, als teken van solidariteit met Israël verscheen gekleed in de kleuren van de Israëlische vlag.

Als lid van de coalitie was BBB medeverantwoordelijk voor dit beleid. Daarnaast heeft BBB ook door haar stemgedrag in de Tweede Kamer steun voor Israël getoond. BBB weigert tot op heden moties te steunen die de regering oproepen te erkennen dat er sprake is van genocide. BBB weigerde een motie te steunen die opriep om ook misdaden tegen Palestijnse burgers te veroordelen. Ook stemde BBB tegen moties die opriepen tot steun voor Palestijnen, zoals steun aan UNRWA en de medische evacuatie van doodzieke en zwaargewonde Palestijnse kinderen voor behandeling in Nederland.

BBB, VVD, PVV kozen ervoor genocide te steunen

Wij zeggen dat Caroline van der Plas (evenals Geert Wilders en Dilan Yesilgöz) ervoor koos de genocide die Israël pleegde te steunen – niet dat ze er zich er zelf aan schuldig aan maakte.

Israël heeft zich volgens experts schuldig gemaakt aan genocide. Het Internationaal Gerechtshof gaf aan dat genocide plausibel was. BBB, PVV en VVD kozen er naar onze mening voor Israël te blijven steunen. Het was een actieve keuze om moties in te dienen of te steunen die opriepen tot steun aan Israël. Daarmee kozen ze ervoor een land te steunen dat zich volgens ons en experts schuldig maakte aan genocide of op z’n minst mogelijk schuldig maakte aan genocide. Zij kozen er ook voor om niet te stemmen voor moties die opriepen tot bescherming van de Palestijnen.

Door steun te verlenen aan een land dat zich (mogelijk) schuldig heeft gemaakt aan genocide en niet of nauwelijks op te komen voor de slachtoffers van de genocide koos de partij van Caroline van der Plas voor Israël en voor steun aan genocide. Die actieve steun toonde zij ook door haar statement en kledingkeuze op Prinsjesdag.

Klare taal in onze poster

De poster is naar onze mening scherp en duidelijk. Toen Caroline van der Plas de Klare Taalprijs ontving zei ze: ‘Geen gelul, zeg het zoals het is’. Dat hebben wij met deze poster ook gedaan.

Van der Plas als publiek figuur

Caroline van der Plas is een publiek figuur. Zij is het gezicht van BBB. De BBB heeft in de vorige verkiezingscampagne haar gezicht ook op verkiezingsposters gezet. Ook in andere uitingen maakt BBB veel gebruik van het portret van Caroline van der Plas. Daarmee is zij het gezicht van BBB geworden.

Genocide-beschuldiging

Wij hebben aangegeven dat Caroline van der Plas naar onze mening koos voor genocide. Haar steun voor Israël betekende dus steun aan een land dat genocide pleegt, terwijl de Nederlandse regering en de BBB er ook voor hadden kunnen kiezen deze steun niet voort te zetten.

---

Hoe de extreemrechtse omvolkingstheorie haar weg vond van de marge naar de woonkamer – Trouw 08OKT2025

De eeuwenoude omvolkingstheorie steekt in verschillende gedaantes steeds weer de kop op. Vandaag de dag is ze springlevend, ook in Nederland. Experts maken zich zorgen. ‘Telkens opnieuw leidt dit tot geweld.’

De waarheid is volgens Geert Wilders ‘onaangenaam en hard’. Zo trapte hijvorige maand de verkiezingscampagne officieus af met een betoog bij de Algemene Politieke Beschouwingen in de Tweede Kamer. “Geven we ons land definitief weg aan Afrikanen, Arabieren en criminele allochtonen, of worden we weer de baas in ons eigen land?” Als dat niet lukt, stelt de PVV-leider, dan pleegt Nederland ‘nationale zelfmoord’.

Wilders noemt het niet direct, maar hij lijkt te zinspelen op een racistische samenzweringstheorie: de omvolkingstheorie. “Met het gebruik van de term ‘nationale zelfmoord’ zet Wilders zich opnieuw stevig neer binnen een lange geschiedenis van wit superioriteitsdenken”, zegt Sarah Bracke, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam. “Het is opvallend dat Wilders deze keer niet spreekt van omvolking. Die term heeft mogelijk het afgelopen jaar te veel stof doen opwaaien. Maar ‘nationale zelfmoord’ komt uit hetzelfde draaiboek.”

De omvolkingstheorie staat voor het idee dat Nederland ‘overspoeld’ wordt door mensen met een islamitische achtergrond of een donkere huidskleur, die door een doortrapte elite zouden worden gestuurd om de witte bevolking te vervangen. Het is een feitelijk onjuiste en extreemrechtse samenzweringstheorie, waarschuwde de AIVD al in 2017. Het geloof erin kan leiden tot uitsluiting, dehumanisering, en uiteindelijk geweld.

Toch is de theorie populair. Een op de zes Nederlanders gelooft erin, volgens een enquête van het Kieskompas en het ANP vorig jaar. Hoe is ze van extreemrechts doorgesijpeld naar het mainstream discours? En waarom nemen steeds minder politici het woord ‘omvolking’ in de mond, terwijl ze wél in de theorie geloven?

Martin Bosma was een aanjager van het omvolkingsdenken

Om die vragen te beantwoorden, wijken we uit naar 2011. Dat jaar komt het boek Le Grand Remplacement van Renaud Camus uit, waarin hij schrijft dat Europa het doelwit is van een campagne om de ‘witte Europeaan’ te vervangen door moslims. Het boek, dat naar niet-westerse immigranten verwijst als ‘bezetters’, wordt al gauw razend populair onder extreemrechtse partijen in heel Europa, zoals Alternative für Deutschland (AfD), die de omvolkingsretoriek als brandstof voor hun campagnes gebruiken.

Drie jaar later komt het eerste moderne Nederlandse omvolkingsboek uit: Minderheid in eigen land. De auteur is niemand minder dan Tweede Kamervoorzitter Martin Bosma. Volgens hem is de witte bevolking in Zuid-Afrika een onderdrukte minderheid en wacht Nederland hetzelfde scenario. De multiculturele samenleving zou een bedreiging zijn voor Nederland.

Tot voor kort was Bosma een van de grootste aanjagers van het omvolkingsdenken. ‘Er is sprake van omvolking en dat is een feit’, tweette de PVV’er in 2021. ‘Wie dat ontkent, is blind of een voorstander van de ‘vervangingsmigratie’’. 

---

---

Rosan Smits | Fascisme krijgt ruimte door een hardnekkige misvatting: dat jij het niet kan stoppen. Dat klopt niet. Gezamenlijk kunnen we ons weren tegen de woede en het wantrouwen die onze democratie overspoelen. Dat komt neer op een simpele keuze – die keuze is aan jou.

---

Lex Bohlmeijer in gesprek met Léonie de Jonge | De afgelopen jaren is de grens tussen centrumrechts en uiterst rechts steeds vager geworden, ziet de 34-jarige hoogleraar rechtsextremismeonderzoek Léonie de Jonge. Ook al gaat het over ‘remigratie’ in plaats van over deportaties, en ook al stemt een kwart van de Nederlanders inmiddels voor ‘the hard right’: het blijft een radicale, antidemocratische stroming.

---

Rosan Smits in gesprek met Rinke Verkerk | Het is twee na de aanslag van Hamas op Israëlische burgers. En al twee jaar krijgt Israel een vrijbrief van zijn bondgenoten om de Palestijnen te vernietigen. Een gesprek over de belangrijkste inzichten over genocide, het einde van het internationaal recht en hoe je daar persoonlijk toe te verhouden.

Tweede Kamer moet zich wapenen tegen online haatfabriek – Volkskrant 28OKT2025

Commentaar Volkskrant

Om de verspreiding van online haat tegen te gaan is dringend stevige actie nodig. De overvloed aan AI-nonsense is een bedreiging voor de democratie.

Dat er online haatfabrieken bestaan is al veel langer bekend, maar dat ze worden gerund door Tweede Kamerleden die de fabriek ook gebruiken om de haat tegen een collega-Kamerlid aan te wakkeren, is nieuw en reden tot grote zorg.

De twee Kamerleden, Maikel Boon en Patrick Crijns van de PVV, vuurden een eindeloos salvo aan zelf gefabriceerde AI-afbeeldingen op hun volgers af, waarin de PVV werd verheerlijkt, Nederlanders van migrantenafkomst werden gedehumaniseerd en verketterd, en Frans Timmermans, leider van GroenLinks-PvdA, werd gedemoniseerd.

De gevolgen van dergelijke haatfabrieken laten zich dagelijks voelen. De xenofobie in Nederland neemt hand over hand toe, net als de haat tegen ‘links’. Haat is de grootste vijand van de democratie en het is dus hoog tijd om serieus na te denken hoe deze kan worden beteugeld.

Wat niet helpt, is de reactie van VVD-leider Dilan Yesilgöz. Zij stelt het ‘haatfabriekje’ van Boon en Crijns op een lijn met een poster van The Rights Forum, waarop Geert Wilders, Caroline van der Plas en Yesilgöz zelf zijn afgebeeld met daaronder de tekst ‘Zij kozen voor genocide’.

Dat is een zuiver staaltje valse equivalentie, een drogreden, want de verschillen zijn evident. The Rights Forum is een actiegroep, geen politieke partij – Frans Timmermans is er dus ook niet verantwoordelijk voor zoals Yesilgöz graag wil doen geloven – en de poster is hard en scherp, onnodig scherp misschien, maar geen aantoonbare onzin.

Het schadelijke hiervan is dat de PVV-haatfabriek zo ook wordt teruggebracht tot een scherpe politieke uiting, maar het is ernstiger dan dat. Het handelen van Boon en Crijns zou de Kamer moeten aanzetten tot een diepere reflectie.

Door de snelle opkomst van kunstmatige intelligentie dreigt een overweldigende hoeveelheid onzin de wereld te overspoelen. Veel van die onzin is als onzin herkenbaar, maar dat is voor steeds meer burgers niet relevant. Als de onzin aansluit bij hun gevoel over de wereld, als de onzin in hun ogen waar had kunnen zijn, dan omarmen ze die alsnog, als een daad van verzet tegen de traditionele media en de elite die in hun ogen de wereld bestuurt.

Elke democratie moet zich hiertegen wapenen. Het zou daarom bovenaan de prioriteitenlijst van de nieuwe Kamer moeten staan.

Filmpje met mishandeling Timmermans populair op TikTok, platform greep ook na melding niet direct in – NRC 28OKT2025

Een gewelddadig AI-filmpje waarin Frans Timmermans wordt geslagen, werd ruim 300.000 keer bekeken op TikTok. Ook na een melding hierover greep het platform niet in, terwijl het in aanloop naar de verkiezingen beloofde hard op te treden tegen desinformatie en agressie tegen politici.

Afgelopen zomer stonden wekenlang AI-filmpjes op TikTok waarin Tweede Kamerlid Thierry Baudet (FVD) en PVV-lijsttrekker Geert Wilders respectievelijk Tweede Kamerlid Jesse Klaver (GroenLinks-PvdA) en Timmermans mishandelden. In een van de filmpjes was op de achtergrond een nazistische rijksadelaar te zien.

Uitglijders markeren een-na-laatste verkiezingsdebat: ‘Dan hebben ze maar honger in Afrika’ – Volkskrant 27OKT2025

‘Dan hebben ze maar honger in Afrika’

Wilders

Honger in Afrika

Neem Wilders’ opmerking tien minuten later tijdens een debatje over het verlagen van de btw op boodschappen, zodat ‘miljoenen Nederlanders’ voortaan beter kunnen rondkomen. Wilders: ‘Dat btw-tarief op nul zetten kost een paar miljard, ongeveer net zoveel als de ontwikkelingshulp nu kost. Dus dat kan je dekken door ontwikkelingshulp te stoppen. Dan hebben ze misschien iets meer honger in Afrika, maar hier niet.’

De PVV-leider oogst er ongelovig gelach mee in de zaal. En ook hier weer kan de presentator haar oren niet geloven. ‘Dan hebben ze misschien iets meer honger in Afrika …’, herhaalt ze.

Twee PVV-Kamerleden vallen met nepbeelden anoniem Timmermans aan, GroenLinks-PvdA doet aangifte – Volkskrant 27OKT2025

Twee Kamerleden van de PVV plaatsten met AI gemaakte beelden van Frans Timmermans op een populaire Facebookpagina die ze heimelijk beheren. Tientallen doodswensen richting de politicus zijn het gevolg. Een hoogleraar staatsrecht noemt het ‘een schandalig dieptepunt’.

Een doorsneestraat in het oude centrum van een Nederlandse stad. Twee agenten kijken grimmig, terwijl ze een man in pak tussen hen in meevoeren. Het is Frans Timmermans, leider van GroenLinks-PvdA. Zijn handen opzichtig geboeid voor zijn buik.

Deze foto – gemaakt met kunstmatige intelligentie en op het eerste gezicht nauwelijks van echt te onderscheiden – verschijnt op 24 juli dit jaar op de Facebookpagina ‘Wij doen GEEN aangifte tegen Geert Wilders’. Hij wordt 283 keer gedeeld, 803 keer geliket en krijgt 374 reacties, waarvan zeker tien doodsverwensingen.

‘Wij doen GEEN aangifte tegen Geert Wilders’ is niet zomaar een Facebookpagina. Het zelfbenoemde fanaccount wordt in het geheim onderhouden door zeker twee Tweede Kamerleden van de PVV, Maikel Boon en Patrick Crijns. Ook bij de aankomende verkiezingen staan ze weer op de lijst, op plekken 23 en 34.

Boon en Crijns plaatsen op de Facebookpagina, die in 2014 door Crijns werd opgericht, honderden afbeeldingen. Soms zijn ze echt. Vaker zijn het nepfoto’s en cartoons, gemaakt met kunstmatige intelligentie (AI). Weekblad De Groene Amsterdammer onthulde onlangs hoe Boon AI-beelden zelf creëerde, geregeld met racistische ondertoon. Daarover later meer.

Dat AI-afbeeldingen heftige emoties kunnen oproepen, is precies de reden dat ze in sommige politieke kringen populair zijn. Onderzoek van De Groene Amsterdammer in samenwerking met de Data School van de Universiteit Utrecht, waarover het weekblad onlangs publiceerde, geeft een interessante inkijk in de geest van PVV’er Maikel Boon. Hij gebruikte Sora, een programma van OpenAI dat afbeeldingen en video’s genereert op basis van een commando in tekst.

Omdat De Groene Boons gebruikersnaam achterhaalde (wolftour) en hij zijn instellingen niet op privé had staan, kon het weekblad zien welke opdrachten (prompts) de PVV’er aan het programma gaf. Dat waren er 174 in totaal, waarmee 333 afbeeldingen werden gemaakt. De meeste daarvan verschenen snel op de Facebookpagina ‘Wij doen GEEN aangifte tegen Geert Wilders’, soms binnen enkele minuten.

Zo vroeg Boon aan Sora:

‘Maak een hyperrealistische foto van een knappe onschuldige blonde vrouw die op het strand loopt. Achter haar aan loopt een groepje licht getinte jongeren. Ze roepen haar naam maar ze reageert niet. Een jongen wijst nog naar haar. Maar ze is in gedachten verzonken.’

De Volkskrant achterhaalde een ander account op Sora dat werd gebruikt om afbeeldingen te genereren voor de Facebookpagina van PVV-Kamerleden Boon en Crijns. In dat account, onder de gebruikersnaam Geenaangifte, staan nog 21 foto’s, waarvan er zeker vier op de Facebookpagina verschenen. Aan de prompts is te zien dat een aantal foto’s die hier zijn gemaakt alweer zijn verwijderd.

Ook dit account geeft een intrigerende inkijk in de gedachtegang van de gebruikers. Opdracht:

‘Graag allemaal oudere mensen op een boot die een zee oversteken. Naar het vasteland. Dan met een tekst eronder in witte letters en een zwart randje eromheen. Bejaarden hebben hun paspoort weggegooid. In de hoop dat ze ook een gratis hotelovernachting krijgen, drie keer per dag een warme maaltijd, een warme douche, en gratis zorg.’

Bij een afbeelding die het Facebookaccount nooit haalde:

‘Beeld: Jongeren of vrouwen die zich onveilig voelen op straat. Schaduw van groep asielzoekers op achtergrond. Sfeer: dreiging, urgentie.’

Boon en Crijns deelden ook kunstmatige beelden van witte, blonde, blauwogige vrouwen die worden lastiggevallen door migranten – NRC 27OKT2025

Crijns heeft al eerder afbeeldingen van politieke tegenstanders gemanipuleerd. Tijdens een gemeenteraadsdebat in 2023 bewerkte hij een foto van oud-D66-leider Sigrid Kaag met behulp van een plaatje van de heks uit de Disneyfilm Sneeuwwitje.

Afgelopen tijd deelden Boon en Crijns kunstmatige maar realistische beelden van witte, blonde, blauwogige vrouwen die worden lastiggevallen door migranten. Ook Timmermans is vaak doelwit. Zo wordt hij op een afbeelding omschreven als een politicus die „uw zuurverdiende geld” wil „afpakken”.

Afgelopen zomer deelde Wilders een met AI gefabriceerde campagneposter met een blonde, lachende vrouw, met daarnaast een boos kijkende vrouw met hoofddoek. Het beeld is volgens hoogleraar grondrechten Karin de Vries (Universiteit Utrecht) racistisch en strafbaar. „Hij plaatst expliciet een wit iemand tegenover een niet-wit iemand”, zegt De Vries.

Moslimorganisaties deden aangifte vanwege groepsbelediging en aanzetten tot haat, discriminatie of geweld. Het Openbaar Ministerie heeft de aangifte in behandeling, zegt een woordvoerder.

🎧 Hoe PVV-Kamerleden nepbeelden van Timmermans maakten – met doodsbedreigingen tot gevolg – Volkskrant 27OKT2025

Op een populaire PVV-pagina op Facebook staan met AI gemaakte beelden van Frans Timmermans, met eronder: tientallen doodsverwensingen aan het adres van de Groenlinks-PvdA-leider. De beheerders, twee PVV-Kamerleden, maakten de afbeeldingen, plaatsten ze en grepen niet in bij dreigementen. Is dat strafbaar? En wat zegt dit over het huidige politieke klimaat? Luister naar onderzoeksjournalisten Willem Feenstra en Pieter Sabel.

‘Wegens het ontbreken van zelfs een klein beetje eigen intellect is AI voor de PVV een geschenk uit de hemel’ – Volkskrant Lezersbrieven 27OKT2025

Geschiedenisles

Hulde aan het grondige uitzoekwerk van Willem Feenstra en Pieter Sabel. Bij veel van de tweets van Geert Wilders bekroop mij het gevoel dit al in de geschiedenisles te hebben gezien. Veel tweets leken verdacht veel op antisemitische propaganda uit de vorige eeuw, zij het, dat bij Wilders die plaatjes een nieuwe ‘doelgroep’ hebben.

De activiteiten van de PVV-Kamerleden herinneren aan de propaganda in Duitsland voorafgaand aan de Rijksdagverkiezingen van maart 1933. Daarna bleven in de Rijksdag de stoelen van de sociaaldemocratische en communistische volksvertegenwoordigers leeg. Zij bleken gearresteerd en in concentratiekampen opgesloten te zijn.

Blijkbaar hoort nu ook Frans Timmermans tot zo’n doelgroep. Benieuwd hoe de Tweede Kamer er na de verkiezingen van woensdag gaat uitzien.
MP, Amersfoort

Geschenk uit de hemel

Voor die Kamerleden van de PVV die plaatjes van Frans Timmermans bij elkaar hebben geplakt, is het fenomeen AI (kunstmatige intelligentie) wegens het ontbreken van zelfs een klein beetje eigen intellect (en goede smaak) een geschenk uit de hemel.
GR, Arnhem